Ἡ «Παναιγινητικὴ ἐπιτροπὴ γιὰ τὴ διάσωση τῆς Παληαχώρας»

Κατὰ τὸ ἔτος 1993, οἱ ἐπισημανθεῖσες ἀνωτέρω γενικότερες ἐνέργειες τοῦ Συλλόγου, γιὰ τὴ διάσωση τῆς Παληαχώρας, εἶχαν ἤδη δημιουργήσει μιὰν εὐοίωνη προοπτικὴ καὶ πάντως ἕνα θετικὸ κλῖμα γιὰ περαιτέρω συνεργασία ὅλων τῶν αἰγινητικῶν φορέων, ποὺ σκοπὸ θὰ εἶχε τὴ συστηματικὴ μεθόδευση τῶν ἀπαραίτητων ἐνεργειῶν γιὰ τὴν ἐπιθυμητὴ εὐόδωση τῆς ὅλης προσπάθειας.

Τότε ἐνεπνεύσθην τὴν ἰδέα καὶ πρωτοστάτησα στὴν ἵδρυση μιᾶς ἰδιαίτερης ἐπιτροπῆς (λειτουργούσης στὸ πλαίσιο τῶν δραστηριοτήτων τοῦ Συλλόγου), ὑπὸ τὴν ἐπωνυμία «Παναιγινητικὴ ἐπιτροπὴ γιὰ τὴ διάσωση τῆς Παληαχώρας», ἡ ὁποία θὰ ἐπιλαμβανόταν ἀποκλειστικὰ τοῦ συγκεκριμένου ζητήματος. Ἡ ἐν λόγῳ ἐπιτροπὴ συστάθηκε μὲ εἰδικὴ πράξη τοῦ Συλλόγου πρὸς διάσωση τῆς πολιτιστικῆς μας κληρονομιᾶς καὶ παράδοσης[1] καὶ χαιρετίστηκε μὲ ἐνθουσιασμὸ στὴν Αἴγινα· οὐσιαστικά, ἦταν ἡ πρώτη φορὰ ποὺ -ἑτερογενεῖς ὡς ἐπὶ τὸ πολύ- φορεῖς τοῦ νησιοῦ συσπειρώνονταν γύρω ἀπὸ συγκεκριμένο σκοπὸ καὶ ἀνέπτυσσαν πρὸς τοῦτο κοινὴ σύντονη δραστηριότητα. Μάλιστα, γιὰ τὴν ἱστορία τοῦ πράγματος σημειώνω ὅτι ἡ πρώτη κοινοποίηση γιὰ τὴ σύσταση αὐτῆς τῆς ἐπιτροπῆς, ἐπετεύχθη μέσῳ ἑνὸς δισέλιδου ἐνημερωτικοῦ φυλλαδίου, τὸ ὁποῖο (κατὰ παρότρυνση τοῦ ἀντιδήμαρχου Αἴγινας κ. Σώζοντος Βελιώτη) συνέταξε ὁ ὑποφαινόμενος καὶ στὴ συνέχεια κυκλοφορήθηκε ἀπὸ τὴν τοπικὴ αὐτοδιοίκηση -σὲ δακτυλογραφημένη μορφή- στὴν Αἴγινα [ἀνωνύμως, ὅμως, ὡς ἀντιπροσωπευτικὸ κείμενο ὅλης τῆς ἐπιτροπῆς], κατὰ μῆνα Ἰούλιο τοῦ ἔτους 1993[2].

Ὁ χαρακτηρισμὸς τῆς συγκεκριμένης ἐπιτροπῆς ὡς παναιγινητικῆς δὲν εἶναι τυχαῖος· μὲ ἐξάρχουσα τὴν τοπικὴ Ἐκκλησία (πρόεδρος τῆς ἐπιτροπῆς εἶναι ὁ μητροπολίτης Ὕδρας) καὶ συμπαραστάτη τὴν τοπικὴ αὐτοδιοίκηση (ἀντιπρόεδρος τῆς ἐπιτροπῆς εἶναι ὁ δήμαρχος Αἴγινας), οἱ περισσότεροι κοινωνικοὶ καὶ πολιτιστικοὶ φορεῖς τοῦ νησιοῦ ποὺ κλήθηκαν σχετικά, ἀνταποκρίθηκαν ἀμέσως καὶ στελέχωσαν τὴν ἐπιτροπή, συστρατευθέντες στὸν κοινὸ ἀγῶνα γιὰ τὴ διάσωση τῆς Παληαχώρας τῆς Αἴγινας. Ταυτόχρονα, συστήθηκαν ἐπὶ μέρους ἐπιτροπές, δηλαδὴ οἰκονομικὴ -μὲ αὐτοτελῆ τραπεζικὸ λογαριασμό- γιὰ τὴ συγκέντρωση τῶν ἀπαραίτητων γιὰ τὶς ἀναστηλωτικὲς ἐργασίες χρηματικῶν ποσῶν, καὶ ἐπιστημονικὴ -μὲ πρῶτο πρόεδρο τὸν ἐπίκουρο καθηγητῆ τοῦ Ε.Μ.Π. κ. Γεώργιο Προκοπίου– γιὰ τὴν ὑπεύθυνη ἐκπόνηση τῶν σχετικῶν μελετῶν καὶ τὴν ὅλη ἐπιστασία καὶ τεχνικὴ διασφάλιση τοῦ ἐγχειρήματος, στὶς ὁποῖες -σημειωτέον- ὁ ὑποφαινόμενος μετέχω ὡς γενικὸς γραμματεὺς ἀμφοτέρων.

Οἱ πρῶτες ἐνέργειες τῆς ἐπιτροπῆς ἦσαν οἱ παλλαϊκὲς ἐκδηλώσεις ποὺ πραγματοποιήθηκαν κατὰ τὸ τριήμερο 30-31 Ἰουλίου καὶ 1 Αὐγούστου 1993, ὅπου κοινοποιήθηκε εὐρύτερα ἡ σύσταση τῆς ἐπιτροπῆς καὶ ἐκτέθηκαν δημόσια οἱ βασικοὶ στόχοι της.

Συγκεκριμένα, κατὰ τὴν 30^ὴ Ἰουλίου 1993 ὀργανώθηκε, στὴν αἴθουσα τοῦ Δημοτικοῦ Θεάτρου Αἴγινας, ἐπιστημονικὴ ἡμερίδα γιὰ τὴν Παληαχώρα, ὅπου -πέρα τῶν χαιρετισμῶν τοῦ Σεβασμιωτάτου μητροπολίτου Ὕδρας κ.κ.῾Ιεροθέου καὶ τοῦ Δημάρχου Αἴγινας κ.Τρύφωνος Γκότση– προσήκουσες ἀνακοινώσεις παρουσίασαν ὁ ἐπίκουρος καθηγητὴς τοῦ Ε.Μ.Π κ. Γεώργιος Προκοπίου καὶ ἡ Αἰγινήτισσα ἱστορικὸς κ. Γεωργία Κουλικούρδη·  στὴν ἴδια ἡμερίδα μηνύματα ἀπέστειλαν -ἐκτὸς τῶν ἄλλων- ὁ καθηγητὴς κ. Νικόλαος Μουτσόπουλος καὶ ὁ καθηγητὴς -διευθυντὴς τότε βυζαντινῶν ἀρχαι-οτήτων τοῦ ΥΠ.ΠΟ- κ. Νικόλαος Ζίας. Ὁ ὑποφαινόμενος εἶχα ἀναλάβει τὸ γενικὸ συντονισμὸ καὶ τὴν παρουσίαση τῆς ὅλης ἐπιστημονικῆς ἐκδήλωσης.

Κατὰ τὴν 31^η Ἰουλίου 1993 πραγματοποιήθηκαν στὸ Κέντρο Νεότητος τῆς Μητροπόλεως τὰ ἐγκαίνια ἔκθεσης φωτογραφίας, ζωγραφικῆς καὶ σχεδίου ἀφιερωμένης στὴν Παληαχώρα, τὴν ὁποία εἶχε ἐξ ὁλοκλήρου (μὲ τὴ βοήθεια μικροῦ ἐπιτελείου συνεργατῶν τοῦ Συλλόγου) ἐπιμεληθεῖ καὶ ὀργανώσει ὁ ὑποφαινόμενος. Κατὰ τὴν ἐν λόγῳ ἔκθεση παρουσιάσθηκαν τὰ πλέον χαρακτηριστικὰ δείγματα φωτογραφιῶν ἀπὸ τὸ -μνημονευθὲν ἀνωτέρω- φωτογραφικὸ ἀρχεῖο τοῦ Συλλόγου, δηλαδὴ παλαιότερες καὶ σύγχρονες φωτογραφίες τῆς Παληαχώρας, τῶν φωτογράφων Περικλῆ Παπαχατζηδάκη (ἀρχεῖο Μουσείου Μπενάκη), Δημήτρη Μωραϊτη, Γιάννη Μαρμαρᾶ καὶ Δημήτρη Ζάμπου, ἐνῶ εἰδικὴ φωνοταινία, ποὺ εἶχε ἑτοιμάσει ὁ ὑποφαινόμενος, ἐπιχειροῦσε (συνδυάζοντας σχετικὸ κείμενο, μουσική, καὶ παράλληλη προβολὴ ἔγχρωμων διαφανειῶν) ἕνα κατανυκτικὸ ὁδοιπορικὸ στὰ μονοπάτια τῆς Παληαχώρας τῆς Αἴγινας. Ἀκόμη ἐκτέθηκαν ζωγραφικοὶ πίνακες τῶν μνημείων τῆς Παληαχώρας, τοῦ ζωγράφου Δημήτρη Γ. Γιαννακόπουλου, καὶ σχέδια ἐξωτερικῶν ὄψεων τῶν ναῶν τῆς Παληαχώρας τοῦ κ. Βαγγέλη Ἀθανασίου.

Τὴν Κυριακὴ 1^η Αὐγούστου 1993 πραγματοποιήθηκε ἀρχιερατικὴ θεία Λειτουργία στὸν ἱ.ναὸ Γενεθλίων τῆς Θεοτόκου (ἐπισκοπὴ ἁγίου Διονυσίου) Παληαχώρας, μὲ συμμετοχὴ ὅλου τοῦ κλήρου τοῦ νησιοῦ καὶ πάνδημη προσέλευση τῶν Αἰγινητῶν[3].

Ἡ ἀνταπόκριση τοῦ αἰγινητικοῦ λαοῦ στὴν ὅλη προσπάθεια ὑπῆρξε ἐντυπωσιακή, γεγονὸς ποὺ ἀποτυπώθηκε καὶ σὲ ἱκανὰ σχετικὰ σημειώματα τοῦ τοπικοῦ τύπου, εὐάριθμα ἀπὸ τὰ ὁποῖα ἀνθολογῶ στὴ συνέχεια, γιὰ νὰ καταδειχθεῖ τοῦ λόγου τὸ ἀληθές:

«Φαίνεται πὼς κάτι τὸ σοβαρὸ πρόκειται νὰ γίνει μὲ τὰ μνημεῖα τῆς Παλιαχώρας. Ἦταν πιὰ καιρός […] μετὰ ἀπὸ ἀκούραστες προσπάθειες τοῦ ῾Συλλόγου πρὸς διάσωση τῆς πολιτιστικῆς μας κληρονομιᾶς καὶ παράδοσης᾿ , ἡ Ἐκκλησία ἀποφάσισε νὰ προχωρήσει στὰ πρῶτα σοβαρὰ βήματα γιὰ τὴν ἀνάπλαση τῆς Παλιαχώρας μὲ τὸ διήμερο ἐκδηλώσεων ποὺ ὀργάνωσε στὶς 30 καὶ 31 Ἰουλίου […] πρέπει ὅλοι νὰ βοηθήσουμε στὴν ἀποκατάσταση καὶ προβολὴ τῶν μνημείων τῆς Παλιαχώρας, ἀκόμα καὶ μὲ τὸ ὑστέρημά μας…».

Δημήτρης Ν.Σαραντάκος, «Οἱ ἐκδηλώσεις γιὰ  τὴν Παληαχώρα», αἰγινητικὴ ἐφημερίδα Τὸ Φιστίκι, 18 Αὐγούστου 1993, σ. 7.

«Συγχαρητήρια σὲ ὅλους, ὅσοι προσπαθοῦν νὰ ἀναστηλώσουν τὴν Παλαιὰ Χώρα. Οἱ πρωτοστάτες αὐτῆς τῆς ὑπερπροσπάθειας, Τ.Αὐτοδιοίκηση, Ἐκκλησία καὶ Σύλλογοι καὶ ὅσοι ἄλλοι συμμετέχουν θὰ ἔχουν τὴν εὐγνωμοσύνη τοῦ λαοῦ τῆς Αἴγινας».

Αἰγινητικὴ ἐφημερίδα Ἡ Aἴγινα, ἔτος Α΄, ἀριθμ. φύλλου 11-12, 25 Αὐγούστου 1993, σ. 1, ὅπου ὁ πρωτοσέλιδος τίτλος «Μπράβο σὲ ὅλους».

«Δὲν παραλείπουμε νἀ ἐπισημάνουμε τὸ γεγονὸς ὅτι ψυχὴ τῶν ἐνεργειῶν γιὰ τὴν Παλιαχώρα εἶναι ὁ ῾Σύλλογος γιὰ τὴ διάσωση τῆς πολιτιστικῆς μας κληρονομιᾶς καὶ παράδοσης᾿  ποὺ ἀκούραστος συνεχίζει τὶς προσπάθειές του γιὰ τὴ σωτηρία, συντήρηση καὶ ἀνάδειξη τῶν μνημείων τῆς Παλιαχώρας».

Αἰγινητικὴ ἐφημερίδα Τὸ Φιστίκι, φύλλο 37, 19 Νοεμβρίου 1993, σ. 4, ἀπὸ ἄρθρο μὲ τίτλο «Ἡ δράση τοῦ Συλλόγου γιὰ τὴ διάσωση τῆς πολιτιστικῆς μας κληρονομιᾶς».

Ἕνα ἀπὸ τὰ πρῶτα προβλήματα ποὺ ἡ ἐν λόγῳ ἐπιτροπὴ κλήθηκε νὰ ἀντιμετωπίσει, ἦταν ἐπίσης ἡ λειτουργία λατομείου στὸν ὅμορο λόφο τῆς Παληαχώρας· τὸ συγκεκριμένο λατομεῖο λειτουργοῦσε ἐπὶ τριάντα καὶ πλέον ἔτη καὶ -ὅπως εἶναι προφανές- ἡ δράση του ὑπῆρξε ἐντελῶς καταστροφικὴ γιὰ τὰ ἐναπομείναντα μνημεῖα τῆς Παληαχώρας, ἐνῶ τὰ τελευταῖα χρόνια καταβλήθηκε προσπάθεια νὰ μετατραπεῖ σὲ ἐργοστάσιο παρασκευῆς ἑτοίμου σκυροδέματος. Στὴν τελευταία προοπτικὴ -ἀλλὰ καὶ στὴν ἁπλῆ ἀκόμη συνέχιση τῆς λειτουργίας τοῦ λατομείου- ἀντέδρασε ἐντονώτατα ἡ ἐπιτροπή, μὲ ἀλλεπάλληλα παναιγινητικὰ διαβήματα στὸ ΥΠ.ΠΟ, τὴν Ἐφορεία Βυζαντινῶν Ἀρχαιοτήτων, τὸ Ὑπουργεῖο Βιομηχανίας καὶ λοιποὺς ἁρμόδιους κρατικοὺς παράγοντες. Ὁ ἀγώνας ὑπῆρξε δυσχερὴς καὶ μακροχρόνιος, ἀλλὰ καὶ ἡ εὐαισθητοποίηση τοῦ αἰγινητικοῦ λαοῦ ἄμεση, ἡ δὲ συμπαράστασή του ἀμέριστη· τοῦ λόγου τὸ ἀσφαλὲς πιστοποιεῖ πληθώρα σχετικῶν ἀρθρογραφημάτων ποὺ εἶδαν τὸ φῶς τῆς δημοσιότητας στὸν τοπικὸ κυρίως[4], ἀλλὰ καὶ τὸν ἀθηναϊκὸ τύπο[5]. Τελικά, μετὰ ἀπὸ ὀργανωμένες ἐνέργειες τῆς ἐπιτροπῆς, ἐπετεύχθη (καὶ ἐπικυρώθηκε μὲ σχετικὲς ἀποφάσεις τοῦ Ὑπουργείου Βιομηχανίας καὶ λοιπῶν συναρμόδιων κρατικῶν φορέων) ὄχι μόνον ἡ διακοπὴ τῆς λειτουργίας τοῦ λατομείου καὶ τοῦ ἐργοστασίου ἑτοίμου σκυροδέματος, ἀλλὰ καὶ ἡ μεταφορὰ τῶν ἐν λόγῳ βιομηχανικῶν μονάδων σὲ ἄλλον κατάλληλο χῶρο· ἐπίσης ἀποφασίστηκε -καὶ ἤδη μεθοδεύεται- ἡ ἀποκατάσταση τῆς πληγείσας περιοχῆς καὶ ἡ ἀπαλλοτρίωσή της γιὰ λογαριασμὸ τῆς Παναιγινητικῆς ἐπιτροπῆς γιὰ τὴ διάσωση τῆς Παληαχώρας.

Πέρα τούτων, ἡ οὐσιαστικὴ δράση τῆς Παναιγινητικῆς ἐπιτροπῆς γιὰ τὴ διάσωση τῆς Παληαχώρας συνεχιζόταν μὲ συστηματικὲς ἐνέργειες τῶν δύο κυρίως ἐπιτροπῶν (οἰκονομικῆς καὶ ἐπιστημονικῆς) ποὺ ἀνωτέρω μνημονεύθηκαν[6]. Ἀπὸ τὶς ἐν λόγῳ ἐνέργειες μνημονεύω ἰδιαίτερα ἐδῶ, ἀφ᾿ ἑνὸς μὲν τὴν κυκλοφορία ἑνὸς ἡμερολογίου τοίχου γιὰ τὸ ἔτος 1994, μὲ ἔγχρωμες φωτογραφίες τοιχογραφιῶν ναῶν τῆς Παληαχώρας, τὴν ἔκδοση τοῦ ὁποίου ἐπιμελήθηκε ὁ ὑποφαινόμενος[7], ἀφ᾿ ἑτέρου δὲ τὴν ἐπιστημονικὴ καταγραφή, μελέτη καὶ πλήρη ἀρχιτεκτονικὴ ἀποτύπωση ὅλων τῶν βυζαντινῶν καὶ μεταβυζαντινῶν ναῶν τῆς Παληαχώρας, σαράντα περίπου τὸν ἀριθμό[8].

Βάσει τῶν ἀνωτέρω ἐμπεριστατωμένων μελετῶν τῶν ναῶν τῆς Παληαχώρας [ἀρκεῖ ἐδῶ νὰ μνημονευθεῖ ὅτι ἡ σχετικὴ μελέτη τοῦ ἱ.ναοῦ ἁγίου Γεωργίου τοῦ «Καθολικοῦ» ὑποβλήθηκε σὲ ἁρμόδιο κοινοτικὸ πρόγραμμα καὶ -πέρα τῆς σχετικῆς οἰκονομικῆς ἐπιχορήγησης- ἀπέσπασε καὶ τὸ «χρυσοῦν βραβεῖον» τοῦ ὅλου προγράμματος[9]], ἡ Παναιγινητικὴ ἐπιτροπὴ γιὰ τὴ διάσωση τῆς Παληαχώρας -ἀφοῦ παράλληλα μεριμνᾶ γιὰ τὴν ἐξεύρευση καὶ τῶν ἀπαραίτητων οἰκονομικῶν πόρων- ἔχει ἤδη φροντίσει γιὰ τὴ συντήρηση ὁρισμένων ἐκκλησιῶν της, σὲ ἄμεση συνεργασία μὲ τὸ ῾Υπουργεῖο Πολιτισμοῦ, τὸ Κεντρικὸ Ἀρχαιολογικὸ Συμβούλιο καὶ τὴν ἁρμόδια Ἐφορεία Βυζαντινῶν Ἀρχαιοτήτων. Ἤδη ἔχουν σχεδὸν ὁλοκληρωθεῖ οἱ ἐργασίες ἀναστήλωσης τῶν ἱ.ναῶν ἁγίου Γεωργίου τοῦ «Καθολικοῦ» καὶ ἁγίου Στεφάνου, συνεχίζεται ἡ συντήρηση τοῦ ἱ.ναοῦ ἁγίου Ἀθανασίου καὶ ὁσονούπω ἀρχίζουν ἀνάλογες ἐργασίες σὲ δυό-τρεῖς ἀκόμη ναοὺς τῆς Παληαχώρας.

Ἡ Παναιγινητικὴ ἐπιτροπὴ γιὰ τὴ διάσωση τῆς Παληαχώρας ἐξακολουθεῖ σήμερα, μὲ μακροπρόθεσμη προοπτική, νὰ ἐποπτεύει καὶ συντονίζει τὸ κολοσσιαῖο ἔργο τῆς ἀποκατάστασης τῆς μεσαιωνικῆς Ἀκρόπολης τῆς Αἴγινας· αἰσιόδοξο ὄνειρο ὅλων, ὅσοι ἐνεργὰ μετέχουμε στὶς ἐργώδεις προσπάθειες τῆς ἐν λόγῳ ἐπιτροπῆς, παραμένει ἡ σταδιακὴ «συντήρηση καὶ διάσωση τῆς Παλαιᾶς Χώρας τῆς Αἴγινας καὶ ἡ ἐπανένταξή της στὴν λειτουργικὴ καὶ λαογραφικὴ παράδοση τοῦ τόπου μας»[10], στὴν καθόλου ἱστορικὴ συνείδηση τῶν Αἰγινητῶν.

Ἡ πορεία τῆς Παναιγινητικῆς Ἐπιτροπῆς γιὰ τὴ διάσωση τῆς Παληαχώρας Αἰγίνης, μιᾶς ἐπιτροπῆς ποὺ λειτουργεῖ στὸ νομικὸ πλαίσιο τοῦ ἀνωτέρω Συλλόγου (καὶ στὴν ὁποία ὁ ὑποφαινόμενος μετέχω συνεχῶς καὶ ἐνεργῶς ἀπὸ τῆς συστάσεώς της ὣς σήμερα) συνεχίζεται μὲ ἀξιοθαύμαστη συνέπεια καὶ σταθερότητα, ἀλλὰ καὶ μὲ λαμπρὰ ἀποτελέσματα γιὰ τὴν τύχη τῶν βυζαντινῶν καὶ μεταβυζαντινῶν ἐκκλησιδίων τῆς Παληαχώρας Αἰγίνης. Σὲ ἀγαστὴ συνεργασία μὲ τοὺς ἁρμοδίους φορεῖς (ΥΠΠΟ, ΚΑΣ, Ἐφορεία Βυζαντινῶν Ἀρχαιοτήτων κ.λπ.), ἀλλὰ καὶ ἄλλους εὐαγεῖς ὀργανισμούς (π.χ. Ἑλληνικὴ Ἑταιρεία γιὰ τὴν προστασία τοῦ περιβάλλοντος καὶ τῆς πολιτιστικῆς κληρονομιᾶς,  Ἵδρυμα Α.Γ. Λεβέντη, Ἵδρυμα Σ. Νιάρχου κ.λπ.) τὸ ἔργο τῆς ἀναστηλώσεως τῶν ναῶν τῆς Παληαχώρας προχωρεῖ ἱκανοποιητικά. Σημειώνω, ἐντελῶς ἐπιγραμματικά, τὰ ὣς τὸ ἔτος 2003 σχετικὰ ἐπιτεύγματα τῆς ἐπιτροπῆς:

• Παράδοση στὴ λατρευτικὴ χρήση τοῦ ἱεροῦ ναοῦ ἁγίου Γεωργίου τοῦ Καθολικοῦ, πλήρως συντηρημένου καὶ ἀποκατεστημένου ἀπὸ τὴν Παναιγινητικὴ Ἐπιτροπή.

Ἡ τελετὴ ἔλαβε χώρα σὲ λαμπρὴ ἐκδήλωση, ποὺ διοργανώθηκε κατὰ τὸ Σάββατο 21η Ἀπριλίου τοῦ ἔτους 2001, καὶ περιελάμβανε ἑσπερινὸ στὸν ἱερὸ ναὸ καὶ μετ’ αὐτὸν τὴν ἐπίσημη παράδοση τοῦ ἔργου. Ὁ ὑποφαινόμενος ἔψαλα στὸν ἑσπερινὸ καὶ προσεφώνησα τὴν ὁμήγυρη κατὰ τὴν τελετὴ τῆς παραδόσεως τοῦ ἔργου, ὅπου ἐπιπλέον μίλησαν ὁ μητροπολίτης Ὕδρας κ. Ἐφραίμ, ὁ προϊστάμενος τῆς Β’ Ἐφορείας Βυζαντινῶν Ἀρχαιοτήτων κ. Χαράλαμπος Πέννας, ὁ πρόεδρος τῆς Ἑλληνικῆς Ἑταιρείας κ. Κώστας Καρράς, ὁ ἀρχιτέκτων τοῦ ἔργου κ, Μιχαὴλ Μαρᾶς, ἡ συντηρήτρια τῶν τοιχογραφιῶν τοῦ ναοῦ κ. Ἀλίκη Σημαντώνη καὶ ὁ ταμίας τῆς Παναιγινητικῆς Ἐπιτροπῆς κ. Νεκτάριος Κουκούλης. Τὴν ἐκδήλωση παρακολούθησε πλῆθος κόσμου, Αἰγινῆτες καὶ φίλοι τῆς Αἴγινας, θερμότατα δὲ προεβλήθη ἀπὸ τὰ τοπικὰ καὶ ὄχι μόνον ἔντυπα[11].

• Ἀποκατάσταση τοῦ κελλίου τοῦ ἁγίου Διονυσίου.

Τὸ ἱστορικὸ αὐτὸ κτίσμα, ποὺ εὑρίσκεται πλησίον τοῦ ἱεροῦ ναοῦ ἁγίου Διονυσίου (Γενεσίου τῆς Θεοτόκου) Παληαχώρας Αἰγίνης καὶ ποὺ ἐχρησίμευσε ὡς κατοικία (ἐπισκοπεῖο) τοῦ ἀρχιεπισκόπου Αἰγίνης ἁγίου Διονυσίου, ἀποκατεστάθη πλήρως ἀπὸ τὴν Παναιγινητικὴ Ἐπιτροπή· μέρος τῶν δαπανῶν τῆς ἐπισκευῆς ἐκάλυψε ὁ Σύνδεσμος τῶν ἐν Ἀθήναις Ζακυνθίων. Τὸ ἔργο παρεδόθη ἐπισήμως σὲ λαμπρὴ τελετὴ ποὺ πραγματοποιήθηκε στὴν Παληαχώρα, κατὰ τὸ Σάββατο 5 Ἀπριλίου 2003, παρουσίᾳ τῶν μητροπολιτῶν Ζακύνθου καὶ Ὕδρας, καθὼς καὶ πλήθους κόσμου, Αἰγινητῶν, φιλαιγινητῶν ἀλλὰ καὶ Ζακυνθίων, οἱ ὁποῖοι ἔφθασαν γι’ αὐτὸν τὸν λόγο στὴν Αἴγινα.

• Ἔναρξη ἐργασιῶν ἀποκαταστάσεως ἱεροῦ ναοῦ ἁγίας Κυριακῆς.

Μὲ ἐνέργειες τῆς Παναιγινητικῆς Ἐπιτροπῆς, τὴ συμπαράσταση τῆς Ἑλληνικῆς Ἑταιρείας καὶ γενναιόφρονα χορηγία τοῦ Ἱδρύματος Σ. Νιάρχου, ἔχουν ἤδη ξεκινήσει οἱ ἐργασίες ἀναστηλώσεως ἑνὸς ἀκόμη ἀπὸ τοὺς πλέον ἱστορικοὺς καὶ ἐνδιαφέροντες ναοὺς τῆς Παληαχώρας, τοῦ μοναστηρίου τῆς ἁγίας Κυριακῆς· ἀναμένεται σύντομα νὰ ὁλοκληρωθοῦν καὶ νὰ παραδοθεῖ σὲ λατρευτικὴ χρήση ἕνα ἀκόμη μνημεῖο αὐτῆς τῆς μεσαιωνικῆς πολιτείας τοῦ Σαρωνικοῦ.

[1] Πρᾶξις τοῦ Συλλόγου πρὸς διάσωση τῆς πολιτιστικῆς μας κληρονομιᾶς καὶ παράδοσης, ὑπ᾿ ἀριθμὸν 6/29-7-1993.

[2] Τὸ ἐν λόγῳ κείμενο δημοσιεύθηκε πλῆρες καὶ στὴν αἰγινητικὴ ἐφημερίδα Ἡ Αἴγινα, ἔτος Α΄, ἀριθμ. φύλλου 11-12, 25 Αὐγούστου 1993, σσ. 1 καὶ 9, μὲ τὸ ἑξῆς σχόλιο: «Ἀντὶ ἄλλης δημοσιογραφικῆς καλύψεως, θεωροῦμε σκόπιμο -διότι μᾶς ἐκφράζει ἀπόλυτα- νὰ δημοσιεύσουμε αὐτούσιο τὸ φυλλάδιο ποὺ συνέταξε ἡ ἐκκλησιαστικὴ ἐπιτροπὴ γιὰ τὴν Παλαιὰ Χώρα».

[3] Γιὰ τὶς ἐν λόγῳ ἐκδηλώσεις βλ. διεξοδικὴ ἀναφορὰ στὶς αἰγινητικὲς ἐφημερίδες: Τὸ Φιστίκι, 18 Αὐγούστου 1993, σσ. 3 καὶ 7. Αἰγινήτικα Νέα, φύλλο 159, Τρίτη 31 Αὐγούστου 1993. Ἡ Αἴγινα, ἔτος Α΄, ἀριθμ. φύλλου 11-12, 25 Αὐγούστου 1993, σσ. 1 καὶ 9.

[4] Βλ. ἐνδεικτικά: Τὸ Φιστίκι, φύλλο 36, 30 Ὀκτωβρίου 1993 / Πολίτης τῆς Αἴγινας, φύλλο 36, 30 Ὀκτωβρίου 1993 / Ὁ Ναυτικὸς τῆς Αἴγινας, φύλλο 29, Ὀκτώβριος 1993 / Ἡ Αἴγινα, φύλλο 14, 15 Νοεμβρίου 1993 / Τὸ Φιστίκι, φύλλο 37, 19 Νοεμβρίου 1993/ Τὸ Φιστίκι, φύλλο 39, 22 Δεκεμβρίου 1993 / Ὁ Ναυτικὸς τῆς Αἴγινας, φύλλο 30, Δεκέμβριος 1993 / Ἡ Μάχη τῆς Αἴγινας, φύλλο 127, Δεκέμβριος 1993 / Πολίτης τῆς Αἴγινας, φύλλο 37, 20 Ἰανουαρίου 1994 / Τὸ Φιστίκι, φύλλο, 40, 15 Ἰανουαρίου 1994 / Ἡ Μάχη τῆς Αἴγινας, φύλλο 128, Φεβρουάριος 1994 / Τὸ Φιστίκι, φύλλο 41, 25 Φεβρουαρίου 1994 / Πολίτης τῆς Αἴγινας, φύλλο 38, 27 Φεβρουαρίου 1994 / Ὁ Ναυτικὸς τῆς Αἴγινας, φύλλο 31, Φεβρουάριος 1994 / Δημοκρατικὴ Αἴγινα, φύλλο 95-96, Ἰανουάριος-Φεβρουάριος 1994 / Αἰγινήτικα Νέα, χρόνος 12ος, φύλλο 164/ Ἡ Αἴγινα, φύλλο 17-18, 1 Ἰουλίου 1994 / Τὸ Φιστίκι, φύλλο 43, 15 Ἰου-λίου 1994 / Πολίτης τῆς Αἴγινας, φύλλο 43, 20 Δεκεμβρίου 1994 / Αἰγινήτικα Νέα, φύλλο 177, 28 Ἰου-νίου 1995/ Σαρωνικὸ Βῆμα, φύλλο 2, Σεπτέμβρης 1995 / Τὸ Φιστίκι, φύλλο 57, 30 Σεπτεμβρίου 1995 / Σαρωνικὸ Βῆμα, φύλλο 3, Νοέμβρης 1995 / Πολίτης τῆς Αἴγινας, φύλλο 49, 30 Αὐγούστου 1995.

[5] Βλ. ἐνδεικτικά: Ριζοσπάστης, Τρίτη 16 Νοέμβρη 1993 / Ἐλευθεροτυπία, Πέμπτη 18 Νοεμβρίου 1993.

[6] Γιὰ τὴν οἰκονομία τοῦ χώρου, ἀποφεύγω ἐδῶ εἰδικότερη ἀπαρίθμηση τῶν δραστηριοτήτων τῶν συγκεκριμένων ἐπιτροπῶν· σημειώνω, ὡστόσο, ὅτι γιὰ τὶς  κυριότερες ἐνέργειες ποὺ πραγματοποιήθηκαν σχετικά, ἡ παναιγινητικὴ ἐπιτροπὴ ἐξέδωκε εἰδικὰ δελτία τύπου [βλ. τὶς αἰγινητικὲς ἐφημερίδες: Πολίτης τῆς Αἴγινας, φύλλο 36, 30 Ὀκτωβρίου 1993. Ὁ Ναυτικὸς τῆς Αἴγινας, φύλλο 29, Ὀ-κτώβριος 1993. Ἡ Αἴγινα, φύλλο 14, 15 Νοεμβρίου 1993. Τὸ Φιστίκι, φύλλο 37, 19 Νοεμβρίου 1993. ῾Η Μάχη τῆς Αἴγινας, φύλλο 127, Δεκέμβριος 1993] ἢ λοιπὰ ἐνημερωτικὰ σημειώματα  [βλ. τὶς αἰγινητικὲς ἐφημερίδες: Ἡ Αἴγινα, φύλλο 17-18, 1 Ἰουλίου 1994. Τὸ Φιστίκι, φύλλο 43, 15 Ἰουλίου 1994. Πολίτης τῆς Αἴγινας, φύλλο 48, 20 Ἰουλίου 1995. Τὸ Φιστίκι, φύλλο 79, 30 Σεπτεμβρίου 1997], τὰ ὁποῖα -ὅπως τεκμαίρεται καὶ ἀπὸ τὴν προηγηθεῖσα ἀπαρίθμηση- καταχωρίστηκαν στὸ σύνολο σχεδὸν τοῦ τοπικοῦ τύπου.

Σχετικὸ ἐπὶ τοῦ προκειμένου εἶναι καὶ τὸ -ὑπὸ τὸν τίτλο «Παναιγινητικὴ ἐπιτροπὴ γιὰ τὴ διάσωση τῆς Παληαχώρας»- ἡμέτερον ἐνημερωτικὸ σημείωμα, τὸ ὁποῖο δημοσιεύθηκε στὴν Ἐτήσια ἐνημερωτικὴ καὶ πολιτιστικὴ ἔκδοση τῆς Ἐκδοτικῆς, πολιτιστικῆς, οἰκολογικῆς ἑταιρείας Αἴγινας (Ε.Π.Ο.Α), Γνωρίστε τὴν Αἴγινα. Γενικὸς ὁδηγὸς τοῦ 1994, Αἴγινα 1994, σσ. 117-118.

[7] Περισσότερα γιὰ τὴ συγκεκριμένη ἔκδοση βλ. στὴν οἰκεία παράγραφο [Ἐπιμέλεια ἐκδόσεων] τῆς ἑπόμενης ἑνότητας. Πρβλ. καὶ τὶς αἰγινητικὲς ἐφημερίδες Πολίτης τῆς Αἴγινας, φύλλο 37, 20 Ἰανουαρίου 1994 καὶ Τὸ Φιστίκι, φύλλο, 40, 15 Ἰανουαρίου 1994, ὅπου -μὲ πανομοιότυπο τῆς προμετωπίδας τοῦ ἡμερολογίου- γνωστοποιεῖται ἡ κυκλοφορία του.

[8] Πρὸς περαιτέρω κατανόηση τῆς τελευταίας παρατήρησης, σημειώνω λεπτολογώντας ὅτι τὸ σπουδαῖο αὐτὸ ἔργο ἐκπόνησε σταδιακὰ κλιμάκιο τελειόφοιτων φοιτητῶν τοῦ Ἐθνικοῦ Μετσόβειου Πολυτεχνείου, ὑπὸ τὴν ἐπίβλεψη τοῦ ἐπίκουρου καθηγητῆ κ. Γεωργίου Προκοπίου. Oἱ σχετικὲς μελέτες πραγματοποιήθηκαν στὸ πλαίσιο μαθήματος τοῦ ἐξονομασθέντος καθηγητῆ (Μορφολογία τοῦ Βυζαντινοῦ Ναοῦ), εἴτε ὡς φροντιστηριακὲς ἀσκήσεις, εἴτε ὡς διπλωματικὲς ἐργασίες γιὰ τοὺς φοιτητὲς ποὺ εἰδικεύονταν στὸ συγκεκριμένο γνωστικὸ ἀντικείμενο. Στὶς αἴθουσες τοῦ Ε.ΜΠ. ἀρκετὲς φορὲς παρουσιάστηκαν, εἴτε ὑπὸ μορφὴ συλλογικῶν διαλέξεων, εἴτε ὑπὸ μορφὴ ἀνοικτῶν κρίσεων τῶν μελετῶν, τὰ πορίσματα τῶν ἐρευνῶν τῶν φοιτητῶν [μνημονεύω ἐνδεικτικὰ τὴν -ὑπὸ τὸν τίτλο «Παληαχώρα τῆς Αἴγινας καὶ τὰ ἐκκλησιαστικὰ μνημεῖά της»– διάλεξη ὁμάδας φοιτητῶν, κατὰ τὴν 21^η Μαρτίου 1994, καθὼς καὶ τὴν κατὰ τὸ ἑπόμενο ἔτος παρουσίαση τῆς διπλωματικῆς ἐργασίας δύο ἄλλων φοιτητριῶν, ἡ ὁποία εἶχε ὡς ἀντικείμενο τὴ μονὴ ἁγίας Κυριακῆς Παληαχώρας]· οἱ ἐν λόγῳ διαλέξεις ἐπαναλήφθηκαν -μὲ πρωτοβουλία καὶ ὀργάνωση τῆς Παναιγινητικῆς ἐπιτροπῆς γιὰ τὴ διάσωση τῆς Παληαχώρας– καὶ στὴν Αἴγινα. Γενικά, ἡ ἐπιτροπὴ μετεῖχε ἐνεργὰ στὴ συγκεκριμένη προσπάθεια τῶν νέων ἐπιστημόνων [ἂς σημειωθεῖ -ἄλλωστε- ὅτι τὸ ὅλο ἔργο εἶχε μὲ ἰδιαίτερη ἐπιμέλεια προετοιμασθεῖ ἀπὸ τὴν ἐπιστημονικὴ ἐπιτροπὴ σὲ ἄμεση συνεργασία μὲ τὸν καθηγητῆ κ. Γεώργιο Προκοπίου]· ὄχι μόνον ἀνέλαβε τὶς περισσότερες φορὲς τὴ φιλοξενία στὴν Αἴγινα καὶ τὴν παντοειδῆ ἐξυπηρέτηση τῶν φοιτητῶν, ἀλλὰ ἔθεσε στὴ διάθεσή τους καὶ τὸ σχετικὸ περὶ τῆς Παληαχώρας ἀρχεῖο (βιβλιογραφία-φωτογραφίες, κ.λπ.) ποὺ διατηρεῖ ὁ Σύλλογος πρὸς διάσωση τῆς πολιτιστικῆς μας κληρονομιᾶς καὶ παράδοσης. Σύμφωνα μὲ τὸν ἀρχικὸ σχεδιασμὸ τοῦ ἐπιστημονικοῦ αὐτοῦ προγράμματος, οἱ ἐκπονηθεῖσες μελέτες κατατέθηκαν τελικὰ στὸ ἀρχεῖο τῆς ἐπιτροπῆς καὶ (προκειμένου νὰ προχωρήσουν οἱ σχετικὲς ἐργασίες συντήρησης τυχόντος ναοῦ τῆς Παληαχώρας) ἐπεξεργάζονται κάθε φορὰ ἀπὸ εἰδικὴ τεχνικὴ ὁμάδα τῆς ἐπιτροπῆς, μὲ ὑπεύθυνο τὸν Αἰγινήτη ἀρχιτέκτονα Μιχάλη Μαρᾶ καὶ ὑπὸ τὴν ἐποπτεία τοῦ καθηγητῆ Γεωργίου Προκοπίου. Τοῦτο ἀποτελεῖ σήμερα καὶ τὸ σπουδαιότερο ὄφελος ποὺ ἀπὸ αὐτὴ τὴ συνεργασία ἀπεκόμισε ἡ Παναιγινητικὴ ἐπιτροπὴ γιὰ τὴ διάσωση τῆς Παληαχώρας.

[9] Πρβλ. καὶ τὸ ἡμέτερο μελέτημα, «Ὁ Ἱ.Ναὸς τοῦ Ἁγ. Γεωργίου τοῦ ῾Καθολικοῦ᾿  Παληαχώρας στὴν Αἴγινα», Παράδοση. Περιοδικὴ ἔκδοση γιὰ τὴν Ὀρθοδοξία καὶ τὴ Ρωμιοσύνη, Β΄ περίοδος, τόμος Δ΄, τεύχη 1-4 (13-16), Ἰαν.-Δεκ. 1995, κυρίως σσ. 159 καὶ 163-164 (ὑποσημ. 38-39), ὅπου καὶ γενικότερη ἀναφορὰ στὸ ἔργο τῆς Παναιγινητικῆς ἐπιτροπῆς γιὰ τὴ διάσωση τῆς Παληαχώρας.

[10] Ἀπὸ τὸ Καταστατικὸ τοῦ Συλλόγου πρὸς διάσωση τῆς πολιτιστικῆς μας κληρονομιᾶς καὶ παράδοσης, ἄρθρο 2, παράγραφος γ΄.

[11] Βλ. κυρίως τὸ φυλλάδιο ποὺ γιὰ τὴ συγκεκριμένη ἐκδήλωση ἐξέδωκε ἡ Ἑλληνικὴ Ἑταιρεία γιὰ τὴν προστασία τοῦ περιβάλλοντος καὶ τῆς πολιτιστικῆς κληρονομιᾶς· Ὁ ἅγιος Γεώργιος ὁ “Καθολικὸς” στὴν Παλιαχώρα τῆς Αἴγινας, Ἀθήνα 2001. Πρβλ. ἐνδεικτικὰ καί· Ἡ Καθημερινή. Ἡμερήσια πολιτικὴ καὶ οἰκονομικὴ ἐφημερίδα, ἔτος 82ο, ἀρ. φύλλου 24.772, Ἀθήνα, Κυριακὴ 6 Μαΐου 2001, σ. 2. Ἑστία, Τρίτη 15 Μαΐ-ου 2001, σ. 5. Ἡ Αἰγιναία. Περιοδικὴ πολιτιστικὴ ἔκδοση, τεῦχος 3, Αἴγινα, Ἰανουάριος-Ἰούνιος 2001, σ. 4.