Τὸ θέμα αὐτῆς τῆς ἀνακοίνωσής μου ἀφορᾶ τὴν ἔννοια τῆς Παραλλαγῆς στὴ Θεωρία τῆς Ψαλτικῆς Τέχνης. Καταγράφονται ἐδῶ σκέψεις καὶ προβληματισμοί μου, ὁ πυρήνας καὶ οἱ βασικὲς ἀρχὲς τῆς ἔρευνάς μου γύρω ἀπὸ τὸ γνωστὸ (πολὺ ἐνδιαφέρον, ἀλλ’ ἴσως παραγνωρισμένο) θέμα τῆς Παραλλαγῆς. Ἀσχολοῦμαι συστηματικὰ μὲ τὸ συγκεκριμένο κεφάλαιο τῆς Θεωρίας τῆς Ψαλτικῆς Τέχνης, καθὼς ἑτοιμάζω γιὰ κριτικὴ ἔκδοση (στὴ γνωστὴ σειρὰ τῆς Ἀκαδημίας Ἐπιστημῶν τῆς Βιέννης Corpus Scriptorum de re Musica) τὴ θεωρητικὴ συγγραφὴ Παχωμίου μοναχοῦ του Ρουσάνου, τὸ μεῖζον τμῆμα τῆς ὁποίας ἀναλώνεται, ἀκριβῶς, γύρω ἀπὸ τὸ ἐν λόγῳ θέμα: τὴν Παραλλαγή.

Γιὰ τὴν κατανόηση τῆς (εὐρύτερης καὶ οὐσιαστικότερης) ἔννοιας τῆς Παραλλαγῆς προτείνω ἐδῶ ἕνα  «τρίπτυχο» (οἱ ἐπιμέρους πτυχὲς τοῦ ὁποίου δὲν φαίνεται νὰ ἔχουν συσχετισθεῖ στὴ μέχρι σήμερα καταγεγραμμένη σχετικὴ βιβλιογραφία). Αὐτό, συγκεκριμένα, περιλαμβάνει: τὸν λόγο (τὴ θεωρητικὴ περιγραφὴ ἑνὸς μουσικοῦ φαινομένου: μουσικολογία), τὸ σχῆμα (ἕνα σύμβολο, ποὺ περιγράφει  –γραφιστικά– τὸ ἴδιο αὐτὸ μουσικὸ φαινόμενο) καὶ βέβαια τὴ μουσικὴ (κυρίως στὸν τύπο παρασημασμένων ἀσκήσεων, μὲ τὴ φωνητικὴ ἑρμηνεία τῶν ὁποίων ἐπιτυγχάνεται ὄχι μόνον ἡ κατάλληλη προετοιμασία, ἀλλ’ ἀκόμη καὶ ἡ εἰδικότερη ἀνάλυση τοῦ ὅποιου μουσικοῦ φαινομένου).

Τὸ γεγονὸς εἶναι, πιστεύω, πολὺ ἐνδιαφέρον. Διότι τὸ προβαλλόμενο «τρίπτυχο» παρέχει τὴν εὐχέρεια κατανόησης (καὶ –ὡς ἐκ τούτου– ἐποπτικῆς καὶ ἐπαγωγικῆς διδασκαλίας) ἑνὸς ὀγκώδους θεωρητικοῦ ὑλικοῦ, ποὺ –στὶς περισσότερες περιπτώσεις– κεῖται δύσληπτο ἕως ἀκατανόητο στὰ σχετικὰ χειρόγραφα καὶ τὶς εἰδικὲς ἐκδόσεις· κατανόησης μέσῳ διαφορετικῶν –κάθε φορά– τρόπων, διδασκαλίας κάτω καὶ ἀπὸ ἄλλο –σὲ κάθε περιπτωση– πρῖσμα. Μὲ βάση αὐτὴν τὴν παρατήρηση, θὰ μπορούσαμε (αἴφνης) νὰ «θεωρητικοποιήσουμε» (νὰ περιγράψουμε, δηλαδή, λεκτικά) τὰ ἐποπτικὰ σχήματα ἢ τὶς μετροφωνικὲς ἀσκήσεις ποὺ ἀφθονοῦν στὸ σχετικὸ πηγαῖο ὑλικό, ἢ –ἀντίστοιχα– νὰ «σχηματοποιήσουμε» (ἐπινοώντας ἰδιαίτερα γραφήματα) τὶς διάφορες –κατὰ καιροὺς παραδεδομένες– θεωρητικὲς συγγραφές, ἢ –τέλος– νὰ παρασημάνουμε σημειογραφικὰ τὸ ἴδιο ὑλικό, ἀναδεικνύοντας μιὰν (ἀπρόσμενη, ἀλλὰ ἰδιαίτερα χαρακτηριστικὴ καὶ ἐπικαιροποιημένη) πρακτικὴ-ψαλτικὴ διάστασή του.