“ The ‘Key of the Ancient Byzantine Notation’ ”,
Ἐπιστημονικὴ Ἐπετηρὶς τῆς Φιλοσοφικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν 47 (2022-2023), 9-43
To worldwidely Byzantino-musicologists the highly acclaimed study of the famous musician Panagiotis Kiltzanidis from Bursa, entitled “Key of the Ancient Byzantine Notation” is undoubtedly well known and largely commented; interestingly, the writer of this book has published a relevant “note of crucial importance” at the end of his book Doxastarion, composed by Petros the Peloponnesian, 2nd volume, (Constantinople, 1886), α΄-γ΄; additionally, K. A. Psachos, has published in the musical newspaper Formigx an article, under the title “The issue of the Ancient Byzantine Notation and the book of Panagiotis Kiltzanidis”, through which one can follow the entire history of the long effort on the same book’s publication, after the death of his writer; the book was about to be published, as one can read in a rough draft of an epistle, written by the aforementioned K. A. Psachos and recently published by the present author: “It was with great pleasure to be informed that the very honored expatriate in Russia Gregorios Maraslis took over the expenses of the publication, in the ‘Marasleios Library’, of the manuscript of the late Hadzi Panagiotis Kiltzanidis from Bursa, a book titled: ‘Key of the Ancient Byzantine Notation’. The title itself is sufficient for someone to understand the difficulties that imply the printed publication, particularly for the very first time, of a music book written according to the Ancient Byzantine Notation. That is because nearly none of the Greek musicians really know the complexity of the Ancient Byzantine Notation and nearly none of the Greek publishers know the way to typographically use the same notation […] I anticipate the most immediate publication of this welcoming book, which will be of great help for those who deal with the Ancient Byzantine Notation…”
Nevertheless, the book under discussion didn’t ever publish; till nowadays it is considered as missing. The present paper is dealing with some newly raised information as far as this “missing” book is concerned.
Η «Κλείδα» της παλαιάς βυζαντινής σημειογραφίας
Στους απανταχού βυζαντινομουσικολόγους είναι αναμφίβολα γνωστό και σε μεγάλο βαθμό σχολιασμένο το πολύκροτο βιβλίο του περιώνυμου μουσικού Παναγιώτη Κηλτζανίδη από την Προύσα, με τίτλο «Ὁδηγὸς τῆς Ἀρχαίας Μουσικῆς» ή «Κλεὶς τῆς ἀρχαίας μεθόδου». Η σύνταξη αυτού του βιβλίου γνωστοποιείται μέσω μιας σχετικής «Σπουδαίας Σημειώσεως», που δημοσιεύεται στο τέλος του μουσικού βιβλίου του ίδιου συγγραφέα Δοξαστάριον Πέτρου τοῦ Πελοποννησίου, περιέχον ἅπαντα τὰ Ἰδιόμελα καὶ Δοξαστικὰ τοῦ Ἑσπερινοῦ, τῆς Λιτῆς, τῶν Ἀποστίχων καὶ τῶν Αἴνων, τὰ Ἀπολυτίκια καὶ Κοντάκια πασῶν τῶν Δεσποτικῶν καὶ Θεομητορικῶν ἑορτῶν, τῶν ἑορταζομένων Ἁγίων τοῦ ὅλου ἐνιαυτοῦ, τοῦ τε Τριῳδίου καὶ Πεντηκοσταρίου, ἐν ᾧ προσετέθησαν καί τινα ἀργὰ ἀρχαῖα μαθήματα μέχρι τοῦδε ἀνέκδοτα, κατὰ παραλληλισμὸν ἐκ τῆς ἀρχαίας πρὸς τὴν νέαν Μέθοδον (2ος τόμος, Κωνσταντινούπολη 1886, σσ. α΄-γ΄). Επιπροσθέτως, ο Κ. A. Ψάχος έχει δημοσιεύσει στη μουσική εφημερίδα Φόρμιγξ εκτεταμένο άρθρο, υπό τον τίτλο «Tὸ ζήτημα τῆς ἀρχαίας μουσικῆς γραφῆς καὶ τὸ σύγγραμμα τοῦ Κηλτζανίδου», διά του οποίου μπορεί κανείς να παρακολουθήσει όλη την ιστορία της πολύχρονης προσπάθειας για την έκδοση του ίδιου βιβλίου, μετά τον θάνατο του συγγραφέα του. Το βιβλίο επρόκειτο να εκδοθεί, όπως τεκμαίρεται από ένα πρόχειρο σχεδίασμα επιστολής, συντεταγμένης από τον προαναφερθέντα Κ. Α. Ψάχο, που πρόσφατα δημοσίευσε ο γράφων: «Μετὰ πολλῆς τῆς εὐχαριστήσεως ἔμαθον ὅτι ὁ ἐν Ρωσσίᾳ μεγάτιμος ὁμογενὴς Γρηγόριος ὁ Μαρασλῆς ἀνέλαβεν ἵνα ἐν τῇ δαπάναις αὐτοῦ ἐκδιδομένῃ Μαρασλείῳ Βιβλιοθήκῃ ἐκδῷ καὶ τὸ χειρόγραφον σύγγραμμα τοῦ μακαρίτου Χ(ατζῆ) Παναγιώτου Κηλτζανίδου τοῦ Προυσσαέως ὅπερ «Κλεὶς» τῆς ἀρχαίας γραφῆς ἐπιγράφεται. Μόνον ὁ τίτλος αὐτοῦ ἀρκεῖ ἵνα ἐννοήσῃ τις τὰς δυσχερείας οἵας συνεπάγεται ἡ ἔκδοσις διὰ τύπου βιβλίου μουσικοῦ εἰς ἀρχαίαν γραφὴν πρώτην ἤδη φορὰν ἐκδοθησομένου. Διότι οὐδεὶς σχεδὸν τῶν ἡμετέρων μουσικῶν γινώσκει τὸ πολυσχιδὲς τῆς ἀρχαίας γραφῆς πολλῷ δὲ περισσότερον στοιχειοθέτης ὅστις νὰ γνωρίζῃ τὸν τρόπον τῆς στοιχειοθεσίας. Διὰ τοῦτο εἰς τὴν ὅσον ἔνεστι ταχυτέραν ἔκδοσιν τοῦ [εὐπροσδέκτου;] τούτου ἔργου ὑποβλέπων, ὅπερ πολλὰς τὰς εὐκολίας παρέξῃ τοῖς περὶ τὴν ἀρχαίαν μουσικὴν ἀσχολουμένοις, καθῆκον νομίζω νὰ ὑποβάλω τοῖς ἁρμοδίοις τὴν ἑξῆς γνώμην…».
Παρ’ όλ’ αυτά, το εν λόγω βιβλίο δεν εκδόθηκε ποτέ και μέχρι σήμερα θεωρείται χαμένο. Στην παρούσα εργασία παρουσιάζονται κάποια νεότερα ερευνητικά ευρήματα σχετικά με αυτό το «λανθάνον» βιβλίο.
