Πενθηφορούσα ομήγυρις,
Περίλυπός ἐστιν ἡ ψυχή μου ἕως θανάτου!
Τί τὸ ὁρώμενον θέαμα; τίς ἡ παροῦσα κατάπαυσις;
Δημήτριος, ο φίλος ημών, κεκοίμηται …
Ακουσώμεθα της φίλης και γλυκυτάτης αυτού φωνής, διά του υμνογράφου λεγούσης:
Ορώντες με άφωνον και άπνουν προκείμενον, κλαύσατε πάντες επ’ εμοί, αδελφοί και φίλοι, συγγενείς και γνωστοί· την γαρ χθες ημέραν μεθ’ υμών ελάλουν, και άφνω επήλθε μοι η φοβερά ώρα του θανάτου. Αλλά δεύτε πάντες οι ποθούμενοί με, και ασπάσασθέ με τον τελευταίον ασπασμόν· ουκ έτι γαρ μεθ’ υμών πορεύσομαι, ή συλλαλήσω του λοιπού· εις κριτήν γαρ απέρχομαι, ένθα προσωποληψία ουκ έστι· δούλος γαρ και δεσπότης ομού παρίστανται, βασιλεύς και στρατιώτης, πλούσιος και πένης, εν αξιώματι ίσω· έκαστος γαρ εκ των ιδίων έργων ή δοξασθήσεται ή αισχυνθήσεται. Αλλ’ αιτώ πάντας και δυσωπώ, αδιαλείπτως υπέρ εμού προσεύχεσθαι Χριστώ τω Θεώ, ίνα […] με κατατάξη, όπου το φως της ζωής.
Τετραπλό το οδυνηρό χρέος του ομιλούντος, να εκπροσωπήσει κατά την παρούσα θλιβερά περίσταση το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, την Φιλοσοφική Σχολή, το Τμήμα Μουσικών Σπουδών, αλλά και τον ειδικότερο κύκλο των απανταχού της γης βυζαντινομουσικολόγων.
Η πανεπιστημιακή κοινότητα του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών βιώνει κατώδυνος την αδόκητη απώλεια του αγαπητού φίλου και εκλεκτού συναδέλφου, Αναπληρωτή Καθηγητή του Τμήματος Μουσικών Σπουδών της Φιλοσοφικής Σχολής ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΜΠΑΛΑΓΕΩΡΓΟΥ.
Το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών αποχαιρετά ένα σημαντικό ερευνητή, έναν ικανό διδάσκαλο, έναν άριστο συνάδελφο μα πάνω από όλα έναν σπουδαίο άνθρωπο με πηγαία καλοσύνη. Άσβεστο θα μείνει, βαθιά χαραγμένο στη μνήμη όλων μας, το χαμόγελό του και το γλυκό, τρυφερό του βλέμμα που αγκάλιαζε συναδέλφους, συνεργάτες και φοιτητές. Η Διοίκηση του Ιδρύματος, με συγκινητική ανάρτηση στην επίσημη ιστοσελίδα του Πανεπιστημίου μας, διετράνωσε τη βεβαιότητα ότι πλέον θα άδει από ψηλά, «εν σκηναίς δικαίων, εν κόλποις Αβραάμ, Ισαάκ και Ιακώβ», εκεί όπου ανήκει η άδολη ψυχή του.
Επί τω θλιβερώ αγγέλματι, η Κοσμητεία της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, μιας Σχολής της οποίας διακεκριμένο μέλος υπήρξε ο πολύκλαυστος φίλος και συνάδελφος, εξέδωσε Ψήφισμα για την εκδημία του, αναφερόμενη στον «εξαίρετο πανεπιστημιακό δάσκαλο, τον ερευνητή και καλλιτέχνη, τον διακρινόμενο για την ευγένεια και την ευπροσηγορία του, τον ιδιαίτερα αγαπητό σε όλους τους συναδέλφους και τους φοιτητές του, τον καθηγητή που προσέφερε ουσιαστικό έργο στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών και στη Φιλοσοφική Σχολή».
Τα μέλη της Κοσμητείας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ αποφάσισαν ομόφωνα
- Να εκφράσουν τα ειλικρινή συλλυπητήρια όλων των μελών της Σχολής στην οικογένεια του εκλιπόντος συναδέλφου
- Να κυματίζει μεσίστια η σημαία της Σχολής
- Να κατατεθεί στεφάνι στη μνήμη του αοιδίμου συναδέλφου
- Να ανασταλεί η διοικητική λειτουργία της Σχολής αυτήν την ώρα της εξοδίου ακολουθίας
Το Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών καλύπτεται από θλίψη βαθυτάτη. Ο Δημήτρης υπηρετούσε στο Τμήμα μας από το έτος 1996, έχοντας ανέλθει στη βαθμίδα του Αναπληρωτή Καθηγητή από το έτος 2015. Δίδασκε με ιδιαίτερη ζέση πολλά μαθήματα του πεδίου της Βυζαντινής Μουσικολογίας και της Ψαλτικής Τέχνης, όπου αφιέρωσε και την έρευνά του, ενώ συνέβαλε καθοριστικά και στην οργανωτική και διοικητική ευταξία του Τμήματος, διατελώντας μάλιστα κατά τη διετία 2020-2022 αναπληρωτής Πρόεδρος.
Το διακεκριμένο ερευνητικό του έργο σχετικά με το Τυπικό, την Ιστορία, τη Μορφολογία και ιδιαίτερα η έρευνά του πάνω στα μουσικά χειρόγραφα της Ψαλτικής Τέχνης, στην καταλογογράφηση των οποίων τα μάλα συνέβαλε, συμβάδιζε αδιάλειπτα με τη δραστηριότητά του ως Πρωτοψάλτη, μέλους χορών ψαλτών και χοράρχη, μιας δραστηριότητας μέσω της οποίας αναδείκνυε μεθοδικά – σε μιαν αγαστή σύμπραξη της θεωρητικής γνώσης με την καλλιτεχνική πράξη – το έργο πολυάριθμων βυζαντινών και μεταβυζαντινών μελουργών.
Ο Δημήτρης καταλείπει σπουδαία κληρονομιά για το επιστημονικό μας πεδίο, έχοντας δημοσιεύσει έργα αναφοράς για τους σύγχρονους αλλά και για τους μελλοντικούς μελετητές. Υπηρέτησε στην πρώτη γραμμή την Τέχνη και την Επιστήμη σε έναν θεμελιακό τομέα της σύστασης και λειτουργίας του Τμήματος Μουσικών Σπουδών, αυτόν της καθ’ ημάς ιερής Τέχνης της εκκλησιαστικής Μουσικής. Όλοι οι συνάδελφοι, οι στενότεροι συνεργάτες του, το σύνολο της ψαλτικής κοινότητας, από τους απλούς ψάλτες και όλους όσοι διετέλεσαν μαθητές, φοιτητές και μέλη των χορωδιών του, οι ακαδημαϊκοί συνοδοιπόροι του στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, όλοι μας αποχαιρετούμε σήμερα τον δικό μας Δημήτρη.
Σε όλους εμάς, που είχαμε την χαρά και την τιμή να τον γνωρίσουμε προσωπικά και να συνεργασθούμε μαζί του, ο Δημήτρης επιδαψιλεύει τη γλυκιά ανάμνηση ενός ανθρώπου απλού, προσιτού, χαμογελαστού και καλοσυνάτου σε κάθε του συναναστροφή, ενός ανθρώπου υποδειγματικού που με οδύνη αποχωριζόμαστε τόσο πρόωρα.
Το Τμήμα Μουσικών Σπουδών και ειδικότερα ο Τομέας και η Κατεύθυνση όπου ο Δημήτρης εθήτευε, θα προκηρύσσουν κατ’ έτος υποτροφία στο όνομά του για φοιτήτρια ή φοιτητή στα δύο οικεία προγράμματα μεταπτυχιακών σπουδών, Βυζαντινής Μουσικολογίας και Ψαλτικής Τέχνης, που ο ίδιος διηύθυνε και τα οποία διατελούν ήδη απορφανισμένα της μέριμνάς του. Ο στενότερος κύκλος των βυζαντινομουσικολόγων συναδέλφων του στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών θα οργανώσει διεθνές επιστημονικό συνέδριο στη μνήμη του, με ειδική αναφορά στη σημαντικότατη συνεισφορά του στην Τέχνη και Επιστήμη μας, τα Πρακτικά του οποίου θα δημοσιευθούν ως αιώνιον πνευματικόν μνημόσυνον του αξιομακαρίστου και αειμνήστου συναδέλφου μας.
Και τώρα, πως να αποτολμήσω να υποτονθορίσω «ύμνους εξοδίους» για τον συνάδελφο, τον φίλο, τον αδελφό;
Αδελφέ μου, Δημήτρη, γνωριστήκαμε ήδη από τα φοιτητικά μας χρόνια στη Θεολογική Σχολή του ΕΚΠΑ. Σε παρακολούθησα με υπερηφάνεια και δίκαιη αδελφική καύχηση να ολοκληρώνεις τις εκεί μεταπτυχιακές σπουδές σου, ασχολούμενος με τον Θεόδουλο μοναχό και το έργο των συντμήσεων, ου μην αλλά και τις αντίστοιχες διδακτορικές, υποστηρίζοντας την περισπούδαστη διατριβή σου για την ψαλτική παράδοση των ακολουθιών του βυζαντινού κοσμικού τυπικού.
Έκτοτε, συνοδοιπορήσαμε στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών της Φιλοσοφικής Σχολής, αλλά και στον περιώνυμο χορό ψαλτών των Μαϊστόρων της Ψαλτικής Τέχνης. Ταξιδέψαμε απειράκις μαζί στα πέρατα της οικουμένης, με την Ψαλτική Τέχνη των Μαϊστόρων στην Ελλάδα, στην Ευρώπη, στη Ρωσία, στην Αμερική, στην Ασία, στην Αυστραλία, και με την αετόφτερη έμπνευση της Επιστήμης μας σε συνέδρια ανά τον Κόσμο, στην Αγγλία, στη Φιλανδία, στην Εσθονία, στη Σερβία.
Γρήγορα διακρίθηκαν τα ιδιαίτερα ερευνητικά σου ενδιαφέροντα, που τα υποστήριξες μεθοδικά με ικανό αριθμό δημοσιευμάτων και πλήθος αναληφθέντων ερευνητικών προγραμμάτων, ενδιαφέροντα που εξικνούνταν από τη συστηματική μουσικολογική σπουδή πάντων των διαχρονικά ανακυψάντων ιστορικών και θεωρητικών και αισθητικών ζητημάτων της Ψαλτικής Τέχνης έως την αναλυτική καταλογογράφηση των χειρογράφων της βυζαντινής μουσικής. Έμελλε να παραμείνεις ευφήμως γνωστός στη διεθνή βυζαντινομουσικολογική κοινότητα μέσω του μνημειώδους έργου, που ανέλαβες και ήδη σχεδόν ολοκλήρωσες, μαζί με τη συνάδελφο Φλώρα Κρητικού, της αναλυτικής περιγραφής των χειρογράφων βυζαντινής μουσικής που απόκεινται στη σιναϊτική βιβλιοθήκη και στην Πατριαρχική Βιβλιοθήκη των Ιεροσολύμων. Πρόκειται για κολοσσιαίων διαστάσεων ερευνητικό εγχείρημα, βάσει του οποίου «μακαριούσι σε από του νυν πάσαι αι βυζαντινομουσικολογικαί γενεαί»!
Πενθηφορούσα ομήγυρις,
Ο θάνατος, «το τελευταίον μυστήριον» κατά τους πατέρες της εκκλησίας, προκαλεί ευλόγως την κατ’ άνθρωπον οδύνη, ενώ τον θρήνο πραΰνει η χριστιανική παράκληση των πενθούντων, όπως αυτή εκφράζεται άριστα μέσω των ψαλλόμενων επικήδειων ύμνων.
Εκφράζουμε τα ειλικρινή μας συλλυπητήρια στην σύζυγο του πολύκλαυστου Δημήτρη μας, στη Βάσω, και στον γιο τους, στον Κωνσταντίνο, στους γονείς του, στην αδελφή του και στους λοιπούς οικείους του.
Ας επιτραπεί να δανεισθώ εν κατακλείδι τις θαλερές αναμνήσεις του κοινού μας φοιτητή Πολυκάρπου Τύμπα, όπως τις χάραξε το παρελθόν Σάββατο των Ψυχών, με νωπό το οδυνηρό άγγελμα της αιφνίδιας εκδημίας του πολυαγαπημένου μας Δημήτρη. Είναι αναμνήσεις ενός μαθητή για τον δάσκαλό του:
Ποτέ δεν σου έλεγε όχι, ποτέ δεν σου έλεγε «λάθος», ούτε και στα μαθήματά του στη σχολή. Σε κοίταγε πειραχτικά με μιαν αστεία πονηράδα και σ’ άφηνε να βράσεις στο ζουμί της αμφιβολίας σου, για να σε κάνει να ψάξεις μέσα σου τον δρόμο της αλήθειας. Μόνο αν έβρισκες κι έλεγες το σωστό, μόνο τότε, δαγκώνοντας στραβά τα χείλη του σου ‘γνεφε απλώς το ναι, κλείνοντας και τα μάτια μειδιώντας.
Είναι επιπροσθέτως αναμνήσεις από τα πολλά ερευνητικά ταξίδια του, στο Σινά και στα Ιεροσόλυμα, όπου πάντοτε τον συνόδευαν συνάδελφοι και φοιτήτριες/φοιτητές του γνωστικού αντικειμένου της βυζαντινής μουσικολογίας:
Η ήρεμη φωνή του μας καλεί να μαζέψουμε επιτέλους τα χειρόγραφα από το τραπέζι. Τελείωσε η δουλειά για σήμερα. Μέσα στο λιγοστό πια φως, αυτό το μελένιο φως του δειλινού, που όλα τα χρυσώνει και τα κάνει ομορφότερα, ξεκινά ένα σιωπηρό τελετουργικό. Σκαρφαλώνει στη μικρή σκάλα, ανοίγει τις προθήκες, κουρνιάζει καθιστός στο τελευταίο της σκαλί και περιμένει να παραλάβει τους κώδικες με τη σειρά και να τους τοποθετήσει πάλι στη θέση τους. Όποιος τελειώνει μαζεύει μολύβια και χαρτιά, υπολογιστές και καλώδια, σβήνει το μικρό πορτατίφ που έχουμε για να αποκαλύπτουμε τα υδατόσημα. Παίρνουμε σειρά να πλύνουμε σχολαστικά τα χέρια από τις βλαβερές σκόνες και τα περιτρίμματα […] Ο άνθρωπος πάντα διψάει παθιασμένα το ξανά, το πάλι, το ακόμα λίγο, αφού έχει μακρύνει από την αίσθηση του αιωνίου και δύσκολα την εννοεί. Να ξαναψάλουμε μαζί, να ξαναπάμε στην Ιερουσαλήμ, στ’ αγαπημένα Τρίκαλα … Παλεύω να θυμάμαι –επιλέγει ο μαθητής του διδασκάλου– ότι πιστεύω αληθινά σ’ αυτή την ευχαριστιακή εσχατολογία, που μας μαζεύει όλους σε ένα αιώνιο παρόν, λουσμένο σε πάλλευκο φως, μέσα στον γνόφο και την αύρα τη λεπτή του Ήχου.
Αυτές οι αναμνήσεις μου θυμίζουν ένα άλλο ψυχο-Σάββατο, πριν σχεδόν 30 χρόνια, τον Ιούνιο του 1994, όπου είχαμε την ευκαιρία οι δυό μας, ως νεαροί υποψήφιοι διδάκτορες, να βρισκόμαστε μαζί με τον δάσκαλό μας Γρηγόριο Στάθη στην αγιορειτική μονή των Ιβήρων, συνδράμωντας στην καταλογογράφηση των εκεί αποκειμένων μουσικών χειρογράφων. Εκεί, σε ένα παρεκκλήσι της μονής ευρισκόμενο στην άκρη του παλαιφάτου μοναστικού κτίσματος, πάνω από τη θάλασσα, συμμετείχαμε στη μοναχική τέλεση του μυστηρίου της θείας ευχαριστίας και μεταλάβαμε των αχράντων μυστηρίων, κοινωνήσαμε από το κοινόν ποτήριον, αφού πρώτα είχαμε συμψάλει το αρμόδιο κοινωνικό «Μακάριοι ους εξελέξω και προσελάβου, Κύριε, και το μνημόσυνον αυτών εις γενεάν και γενεάν». «Βοήθειά μας, με ’γειά μας», μου είχες πει τότε, χαμογελαστός όπως πάντα, Δημήτρη μου!
Εκεί μεθίσταμαι και αυτήν την ώρα, και σε φέρνω ενώπιόν μου, «ζώντα, ει και θανόντα εν Κυρίω, λαλούντα εκ των βίβλων και διδάσκοντα διά των τρόπων», και έτσι κοινωνώ και πάλι μαζί σου, μυστικά και υπερβατικά! Κρατώ την ηδεία μορφή σου, το σπινθηροβόλο πνεύμα σου, το αγαπητικό βλέμμα σου, το ζεστό χαμόγελό σου, την επιστηρικτική αγκαλιά σου, τη ζεστασιά της ψυχής σου, την αγάπη της καρδιάς σου!
Καλήν αντάμωση, αδελφέ μου!
