῾Πτυχὲς μιᾶς «μουσικολογικῆς ρητορείας»: ἕνας μοναδικὸς μουσικο-υμνογραφικὸς συνδυασμὸς σὲ πολυέλεο γιὰ τὰ Θεοφάνεια’,
Ἀπόστολος Τίτος. ‘Επίσημο Δελτίο τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, περίοδος Γ´, τεῦχος 44, Ἰούνιος 2020, σσ. 239-278.
Ἕνας πολυέλεος Δοῦλοι, Κύριον[1], προορισμένος νὰ ψάλλεται κατὰ τὴν ἑορτὴ τῶν Θεοφανείων, ἀνθολογεῖται, ἰδιογράφως ἀπὸ τὸν διδάσκαλο Ματθαῖο τὸν Βατοπαιδηνό[2], στὸν ἁγιορειτικὸ μουσικὸ κώδικα τῆς μονῆς Παντελεήμονος ὑπ’ ἀριθμὸν 1022[3]. Ἡ σύνθεση, ποὺ παραδίδεται ἀνεπίγραφη, εἶναι ἐξαιρετικὰ ἐνδιαφέρουσα, ὄχι μόνον λόγῳ τοῦ περιεχομένου τοῦ ποιητικοῦ κειμένου τῶν καταληκτικῶν δοξαστικῶν μαθημάτων της, ἀλλὰ καὶ ἐξαιτίας τῶν ἐπιβαλλόμενων στοὺς τελευταίους δώδεκα στίχους της (ἁρμόδια ἐπιλεγμένων) ψαλμικῶν στίχων[4], ἀναφερομένων στὴν ἑορτὴ τῶν Θεοφανείων. Τὸ φαινόμενο συνιστᾶ ἀναμφίβολα ἕνα μοναδικὸ μουσικο-υμνογραφικὸ συνδυασμό, ποὺ ἀξίζει νὰ μελετηθεῖ ὡς ἐνδεικτικὴ πτυχὴ μιᾶς οἱονεὶ «μουσικολογικῆς ρητορείας».
[1] Γιὰ τὸ συγκεκριμένο εἶδος μελοποιίας βλ. Ἀχιλλέως Γ. Χαλδαιάκη, Ὁ πολυέλεος στὴν βυζαντινὴ καὶ μεταβυζαντινὴ μελοποιία, Ἀθῆναι 2003.
[2] Περὶ τοῦ ἐν λόγῳ Ἁγιορείτη μουσικοδιδασκάλου βλ. τὴν ἡμέτερη (ἀνέκδοτη στὸ σύνολό της) τρίτομη μονογραφία, Ματθαῖος Βατοπαιδηνός (1774-1849), τόμος Α’: Ἀναλυτικὸς κατάλογος τῶν αὐτογράφων κωδίκων του, τόμος Β´: Ἡ μουσικὴ ἐργογραφία του, τόμος Γ´: Ὁ ἐν μοναχοῖς προορατικὸς καὶ ἐν μουσικοῖς παρρησιαστικός, [Ἀθήνα 2016]· πρβλ. καὶ τὴν πρόσφατη ἔκδοση, Ματθαῖος Βατοπαιδινός· εἰσαγωγὴ στὸν βίο καὶ τὸ ἔργο του, Ἱερὰ Μεγίστη Μονὴ Βατοπαιδίου [Βατοπαιδινὴ Ψαλτικὴ Παράδοση 9], Ἅγιον Ὄρος 2019, ὅπου καὶ καταχωρίστηκαν ὁρισμένα τμήματα ἀπὸ τὴν προμνημονευθεῖσα τρίτομη μονογραφία.
[3] Περιγραφὴ τοῦ συγκεκριμένου κώδικα βλ. πρόχειρα καὶ στὸν κατάλογο Γρ. Θ. Στάθη, Τὰ χειρόγραφα βυζαντινῆς μουσικῆς – Ἅγιον Ὄρος. Κατάλογος περιγραφικὸς τῶν χειρογράφων κωδίκων βυζαντινῆς μουσικῆς τῶν ἀποκειμένων ἐν ταῖς βιβλιοθήκαις τῶν ἱερῶν μονῶν καὶ σκητῶν τοῦ Ἁγίου Ὄρους, τόμος Β΄, Ἀθῆναι 1976, σσ. 461-463.
[4] Σχετικὰ μὲ τὴν τακτικὴ ἐπιβολῆς ἐπιπλέον, εἰδικῆς ἑορτολογικῆς χροιᾶς, ποιητικῶν κειμένων σὲ στίχους τοῦ πολυελέου βλ. τὰ ἀκόλουθα ἡμέτερα μελετήματα: «Ἡ μελοποίηση στίχων τοῦ πολυελέου ἀπὸ τὸν μαΐστορα Ἰωάννη τὸν Κουκουζέλη», ByzantineChant.Tradition and Reform. Acts of a Meeting held at Danish Institute at Athens, 1993. Monographs of the Danish Institute at Athens; Volume 2, [Athens 1997], pp. 173-187. “Tradition and Innovation in the Person of Petros Bereketes”, Tradition and Innovation in Late-and Post Byzantine Liturgical Chant. Acta of the Congress held at Hernen Castle, the Netherlands, in April 2005, Leuven 2008, pp. 191-223. “From the Ritual of the Matins Service: The insertion of poetic texts in the chant of the Polyeleos”, Musicology. Journal of the Institute of Musicology of the Serbian Academy of Sciences and Arts 11 (2011), pp. 75-101.
