ΣΠΟΥΔΕΣ

α’. Στοιχειώδης παιδεία

Τὶς ἐγκύκλιες σπουδὲς ἐπεράτωσα στὴν Αἴγινα· τὴν περίοδο 1975-1981 ἐφοίτησα στὸ Α΄ Δημοτικὸ Σχολεῖο Αἴγινας καὶ στὴ συνέχεια στὸ Γυμνάσιο (1981-1984) καὶ Λύκειο (1984-1987) Αἴγινας.

Κατὰ τὸ ἔτος 1987 ἀπεφοίτησα ἀπὸ τὸ Γενικὸ Λύκειο Αἴγινας, μὲ γενικὸ βαθμὸ «ἄριστα, 18 8/10».

β’. Σπουδὴ ξένης γλώσσας

Στὴν Αἴγινα ὁλοκλήρωσα καὶ τὴ σπουδὴ τῆς ἀγγλικῆς γλώσσας, περιστασιακὰ μαθητεύσας πρὸς τοῦτο κατὰ τὸ διάστημα 1980-1986.

Kατὰ τὸ ἔτος 1986 ἀπέκτησα -κατόπιν εἰδικῶν ἐξετάσεων- τὸ πτυχίο Proficiency, ἀπὸ τὸ Progressive English group of London.

γ’. Πανεπιστημιακὴ παιδεία

1. Προπτυχιακὰ μαθήματα

Κατὰ τὸ ἔτος 1987, ἐπιτυχὼν στὶς γενικὲς ἐξετάσεις, εἰσήχθην στὸ Θεολογικὸ τμῆμα τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν.

Μετὰ κανονικὲς σπουδές, ἀπεφοίτησα ἀπὸ τὴ Θεολογικὴ Σχολὴ κατὰ τὸ ἔτος 1992, λαβὼν Πτυχίον Θεολογίας μὲ βαθμὸ «Λίαν καλῶς».

2. Μεταπτυχιακὰ μαθήματα

Κατὰ τὸ ἔτος 1992 -ἐπιτυχὼν στὶς σχετικὲς ἐξετάσεις- ἐνεγράφην στὰ μεταπτυχιακὰ προγράμματα τοῦ τμήματος Ποιμαντικῆς (νῦν Κοινωνικῆς Θεολογίας) τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, ὅπου παρακολούθησα τὰ μαθήματα τοῦ Τομέως Χριστιανικῆς Λατρείας, Ἀγωγῆς καὶ Διαποιμάνσεως. Περὶ τὸ μνημονευθὲν εὐρύτερο γνωστικὸ ἀντικείμενο διήκουσα κυρίως παραδόσεις τῶν καθηγητῶν Π. Β. Πάσχου (Ἁγιολογία-Ὑμνολογία-Κριτικὴ ἔκδοση κειμένων), Γρ. Θ. Στάθη (Βυζαντινὴ Μουσικολογία-Λειτουργική), καθὼς καὶ τοῦ ἀειμνήστου Ἰωάννου Παναγοπούλου (Ἑρμηνεία Καινῆς Διαθήκης)· πέρα τῶν ἐπὶ μέρους ἐξετάσεων συνέγραψα καὶ εὐάριθμες μελέτες, ὁρισμένες τῶν ὁποίων δημοσιεύθηκαν ἀργότερα [1].

Τὶς μεταπτυχιακὲς σπουδὲς ἐπεράτωσα μετὰ διετίαν περίπου, συγγράψας ἐκτενῆ διπλωματικὴ ἐργασία (Master) ὑπὸ τὸν τίτλο, Ὁ γέρων Ἱερόθεος (1762-1814)·  ἡ πολιτεία τοῦ κτίτορος τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Προφήτου Ἠλιοὺ ῞Υδρας καὶ κριτικὴ ἔκδοση τοῦ Βίου του. Ἡ ἐν λόγῳ ἐργασία ὁλοκληρώθηκε -καὶ κατατέθηκε στὸν ἁρμόδιο καθηγητὴ κ. Π. Β. Πάσχο– κατὰ τὸν Σεπτέμβριο τοῦ ἔτους 1993, ἀρθεισῶν δὲ τῶν μακροχρονίων -δυστυχῶς- διοικητικῶν δυσπραγιῶν γιὰ τὴν -ἐκ μέρους τοῦ ἁρμόδιου Ὑπουργείου- ἀναγνώριση τῶν τμημάτων μεταπτυχιακῶν σπουδῶν τῆς συγκεκριμένης Σχολῆς, κρίθηκε τελικά, σὲ ἀνοικτὴ συνεδρίαση τοῦ Τομέως Χριστιανικῆς Λατρείας Ἀγωγῆς καὶ Διαποιμάνσεως τοῦ Τμήματος Κοινωνικῆς Θεολογίας τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, κατὰ τὴν 20^ὴ Ἰανουαρίου τοῦ ἔτους 1998. Τὴν τριμελῆ ἐξεταστικὴ ἐπιτροπὴ ἀπετέλεσαν οἱ καθηγητὲς Π. Β. Πάσχος, π. Γεώργιος Μεταλληνὸς καὶ Γρ. Θ. Στάθης, ἡ δὲ μελέτη -μετὰ κανονικὴ διαδικασία κρίσης- παμψηφεὶ ἀξιολογήθηκε μὲ τὸ βαθμὸ «ἄριστα». Ὡς εἰδικευμένος μεταπτυχιακὸς διπλωματοῦχος ὁρκίσθηκα, στὴ συνέχεια, ἐνώπιον τῆς Γενικῆς Συνέλευσης τοῦ Τμήματος Κοινωνικῆς Θεολογίας τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς καὶ τοῦ ἀντιπρυτάνεως τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Ἀ. Δανασσῆ-Ἀφεντάκη κατὰ τὴν 23^η Ἰουνίου τοῦ ἔτους 1998.

3. Ἐκπόνηση διδακτορικῆς διατριβῆς

Ἀπὸ τὸ ἔτος 1998 τυγχάνω διδάκτωρ βυζαντινῆς μουσικολογίας τοῦ Τμήματος Μουσικῶν Σπουδῶν τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν.

Τὸ θέμα τῆς διδακτορικῆς μου διατριβῆς, Ὁ πολυέλεος στὴν βυζαντινὴ καὶ μεταβυζαντινὴ μελοποιία, καθορίσθηκε μὲ ἀπόφαση τῆς Γενικῆς Συνέλευσης τοῦ Τμήματος Μουσικῶν Σπουδῶν, τῆς 17^ης Ἰουλίου 1992, ὅπου ὁρίσθηκε ἐπίσης τριμελὴς συμβουλευτικὴ ἐπιτροπὴ ἀπὸ τοὺς καθηγητὲς Γρηγόριο Στάθη, Γεώργιο Ἀμαργιανάκη καὶ Ὀλυμπία Φράγκου-Ψυχοπαίδη, μὲ ἐπιβλέποντα καθηγητὴ τὸν Γρηγόριο Θ.Στάθη.

Ἡ ἐκπόνηση τῆς ἐν λόγῳ διατριβῆς περατώθηκε αἰσίως κατὰ μῆνα Ὀκτώβριο τοῦ ἔτους 1997· ἡ ἐργασία ὑποβλήθηκε στὴν κρίση τῆς εἰδικῆς ἑπταμελοῦς ἐξεταστικῆς ἐπιτροπῆς τοῦ Τμήματος (ποὺ -σύμφωνα μὲ ἀπόφαση τῆς Γενικῆς Συνέλευσης τῆς 15^ης Ἰανουαρίου 1998- ἀπετελεῖτο ἀπὸ τοὺς κ.κ. καθηγητὲς Γρ. Θ. Στάθη, Γ. Ἀμαργιανάκη, Ὀλ. Φράγκου-Ψυχοπαίδη, Χ. Σπυρίδη, Λ. Λιάβα, Αἰ. Ρωμανοῦ καὶ Ἀ. Ἀλυγιζάκη) καὶ ὑποστηρίχθηκε σὲ ἀνοικτὴ συνεδρίαση κατὰ τὴν 29^η τοῦ μηνὸς Ἰανουαρίου τοῦ ἔτους 1998. Μετὰ τὴν κανονικὴ διαδικασία ἀξιολόγησης καὶ τελικῆς κρίσης ἡ διατριβὴ ἔγινε εὐφήμως ἀποδεκτή, παμψηφεὶ δὲ ἀξιολογήθηκε μὲ τὸ βαθμὸ «ἄριστα»·  ἀκολούθησε ἡ νενομισμένη ὁρκωμοσία μου, ὡς διδάκτορα τῆς Μουσικολογίας, ἐνώπιον τοῦ ἀντιπρυτάνεως Ἀ. Δανασσῆ-Ἀφεντάκη.

δ’. Πανεπιστημιακὴ ἀνέλιξη

1. Λέκτορας

Μὲ ἀπόφαση τῆς Γενικῆς Συνελεύσεως τοῦ Τμήματος Μουσικῶν Σπουδῶν τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν (κατὰ τὴ συνεδρίαση τῆς 3^ης Νοεμβρίου 1997) προκηρύχθηκε μία θέση μέλους ΔΕΠ, βαθμίδος Λέκτορος, στὸ γνωστικὸ ἀντικείμενο Βυζαντινὴ Μουσικολογία [2]. Ἐμπροθέσμως (κατὰ τὴν 23^η Δεκεμβρίου 1998), ὑπέβαλα αἴτηση ὑποψηφιότητος γιὰ κατάληψη τῆς ἐν λόγῳ θέσεως. Στὴν κατὰ τὴν 21^η Ἰανουαρίου 1999 συνεδρίαση τῆς Γενικῆς Συνελεύσεως τοῦ Τμήματος Μουσικῶν Σπουδῶν ὁρίσθηκε ἐκλεκτορικὸ σῶμα γιὰ τὴν κρίση τῆς ὑποψηφιότητός μου, ἀποτελούμενο ἀπὸ ὅλα τὰ τότε ὑπηρετοῦντα στὸ Τμῆμα μέλη ΔΕΠ [3], ἐπιπροσθέτως δὲ καὶ ἀπὸ τὸν καθηγητὴ  Ἀντώνιο Ἀλυγιζάκη, ὁ ὁποῖος μαζὶ μὲ τὸν καθηγητὴ Γρ. Θ. Στάθη καὶ τὸν ἀοίδιμο καθηγητὴ Γεώργιο Ἀμαργιανάκη ἀπετέλεσαν τὴν τριμελῆ εἰσηγητικὴ ἐπιτροπή. Ἡ συνταχθεῖσα σχετικὴ εἰσηγητικὴ ἔκθεση, ποὺ ὑπεγράφη ἀπὸ τοὺς ἀνωτέρω κατὰ τὴν 1^η Μαρτίου 1999, ἐτάσσετο “ὑπὲρ τῆς ἐκλογῆς τοῦ ὑποψηφίου στὴν βαθμίδα τοῦ Λέκτορος καὶ στὸ γνωστικὸ ἀντικείμενο τῆς προκηρυχθείσης θέσεως “Βυζαντινὴ Μουσικολογία”, βάσει τῆς ἑξῆς συμπυκνωμένης αἰτιολογήσεως· “Ἡ ἐπιστημονικὴ ἐπάρκεια καὶ αὐτοδυναμία τοῦ ὑποψηφίου ἀφ’ ἑνὸς μὲν προοιωνίζονται μιὰ λαμπρὴ ἀνέλιξη, πρᾶγμα ποὺ εὐχόμαστε καὶ ἀναμένουμε, ἀφ’ ἑτέρου δὲ θὰ συμβάλουν στὴν καλὴ αὔξηση τοῦ Τμήματος Μουσικῶν Σπουδῶν, τὸ ὁποῖο εἴμαστε βέβαιοι ὅτι, ἐκλεγόμενος Λέκτορας ὁ ὑποψήφιος, θὰ τιμήσει μὲ ζῆλο καὶ ὑπευθυνότητα, μὲ φιλοπονία καὶ ἀκεραιότητα”. Ἡ αἴτησή μου, μόνη ὑποψηφιότητα γιὰ τὴ συγκεκριμένη προκήρυξη, κρίθηκε τελικὰ κατὰ τὴ Γενικὴ Συνέλευση τοῦ Τμήματος Μουσικῶν Σπουδῶν τῆς 11^ης Μαρτίου 1999, μὲ ὁμόφωνη δὲ ἀπόφαση ἐξελέγην Λέκτωρ Βυζαντινῆς Μουσικολογίας τοῦ Τμήματος. Ἐν συνεχείᾳ, βάσει τῆς πρυτανικῆς ἀποφάσεως 4537/22-4-1999 [4], διορίσθηκα στὴ συγκεκριμένη θέση. Κατὰ τὴν Τρίτη 31^η Αὐγούστου 1999 ὁρκίστηκα ἐνώπιον τοῦ τότε πρυτάνεως ἀειμνήστου Κωνσταντίνου Ἀ. Δημοπούλου καὶ ἀνέλαβα αὐθημερὸν τὰ καθήκοντά μου.

2. Ἐπίκουρος Καθηγητής

Μὲ αἴτησή μου (ἀπὸ 26^ης Μαρτίου 2003) πρὸς τὴ Γενικὴ Συνέλευση τοῦ Τμήματος Μουσικῶν Σπουδῶν τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν κίνησα τὴ διαδικασία ἐξέλιξής μου σὲ ἐπίκουρο καθηγητή. Ἡ αἴτηση ἐξετάστηκε στὴ Γενικὴ Συνέλευση τῆς 2^ας Ἀπριλίου 2003, ὅπου καὶ ἀποφασίστηκε ἡ προκήρυξη τῆς σχετικῆς θέσης, ἡ ὁποία καὶ δημοσιεύθηκε, στὴ συνέχεια, κατὰ μῆνα Αὔγουστο τοῦ 2003 [5]. Στὴν κατὰ τὴν 10^η Δεκεμβρίου 2003 συνεδρίαση τῆς Γενικῆς Συνέλευσης τοῦ Τμήματος Μουσικῶν Σπουδῶν ὁρίσθηκε ἐκλεκτορικὸ σῶμα γιὰ τὴν κρίση τῆς ὑποψηφιότητάς μου, ἀποτελούμενο ἀπὸ ὅλα τὰ τότε ὑπηρετοῦντα στὸ Τμῆμα (μέχρι καὶ τὴ βαθμίδα τοῦ ἐπίκουρου καθηγητῆ) μέλη ΔΕΠ [6], ἐπιπλέον δὲ καὶ ἀπὸ τὸν καθηγητὴ  Ἀντώνιο Ἀλυγιζάκη, ὁ ὁποῖος μαζὶ μὲ τὸν καθηγητὴ Γρ. Θ. Στάθη καὶ τὸν ἐπίκουρο καθηγητὴ Ἰωάννη Παπαθανασίου ἀποτέλεσαν τὴν τριμελῆ εἰσηγητικὴ ἐπιτροπή. Ἡ συνταχθεῖσα σχετικὴ εἰσηγητικὴ ἔκθεση, ποὺ ὑπογράφηκε ἀπὸ τοὺς παραπάνω κατὰ τὶς 26 Ἰανουαρίου 2004, τασσόταν “ὑπὲρ τῆς ἐκλογῆς τοῦ ὑποψηφίου στὴν βαθμίδα τοῦ Ἐπίκουρου Καθηγητοῦ καὶ στὸ γνωστικὸ ἀντικείμενο τῆς προκηρυχθείσης θέσεως “Βυζαντινὴ Μουσικολογία”, βάσει τῆς ἑξῆς συμπυκνωμένης αἰτιολόγησης: “Ἡ ἐπιστημονικὴ ἐπάρκεια καὶ αὐτοδυναμία τοῦ ὑποψηφίου ἀφ’ ἑνὸς μὲν προοιωνίζονται μιὰ λαμπρὴ ἀνέλιξη, πρᾶγμα ποὺ εὐχόμαστε καὶ ἀναμένουμε, ἀφ’ ἑτέρου δὲ θὰ συμβάλουν στὴν καλὴ αὔξηση τοῦ Τμήματος Μουσικῶν Σπουδῶν, τὸ ὁποῖο εἴμαστε βέβαιοι ὅτι, ἐκλεγόμενος Ἐπίκουρος Καθηγητὴς ὁ ὑποψήφιος, θὰ τιμήσει μὲ ζῆλο καὶ ὑπευθυνότητα, μὲ φιλοπονία καὶ ἀκεραιότητα”. Ἡ αἴτησή μου, μόνη ὑποψηφιότητα γιὰ τὴ συγκεκριμένη προκήρυξη, κρίθηκε τελικὰ κατὰ τὴ Γενικὴ Συνέλευση τῆς 4^ης Φεβρουαρίου 2004, μὲ ὁμόφωνη δὲ ἀπόφαση ἐξελέγην ἐπίκουρος καθηγητὴς Βυζαντινῆς Μουσικολογίας τοῦ Τμήματος. Στὴ συνέχεια, βάσει τῆς πρυτανικῆς ἀπόφασης 7485/30.3.2004 [7], διορίσθηκα στὴ συγκεκριμένη θέση. Κατὰ τὴν 29^η Ἰουλίου 2004 ὁρκίστηκα ἐνώπιον τοῦ τότε πρύτανη Γεωργίου Μπαμπινιώτη [8] καὶ ἀνέλαβα αὐθημερὸν τὰ καθήκοντά μου.

3. Μόνιμος Ἐπίκουρος Καθηγητής

Ἀπὸ 23^ης Ἰουλίου 2007 ὑπέβαλα αἴτηση μονιμοποίησής μου στὴ βαθμίδα τοῦ ἐπίκουρου καθηγητῆ. Κατὰ τὸ ἔτος 2008 (συνεδρίαση τῆς Γενικῆς Συνέλεσης τοῦ Τμήματος Μουσικῶν Σπουδῶν τῆς 22^ας Μαΐου 2008) ὑπέστην ἐπιτυχῶς τὴ διαδικασία κρίσης τῆς ὑποψηφιότητάς μου γιὰ μονιμοποίησή μου στὴ βαθμίδα τοῦ ἐπίκουρου καθηγητῆ (ΦΕΚ μονιμοποίησης 1035/10-11-08, τ. Γ΄).

4. Ἀναπληρωτὴς Καθηγητής

Ἀπὸ 1^ης Ἀπριλίου 2009 ὑπέβαλα αἴτηση πρὸς τὸ Τμῆμα Μουσικῶν Σπουδῶν τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν γιὰ ἐξέλιξή μου στὴ βαθμίδα τοῦ ἀναπληρωτῆ καθηγητῆ. Ἡ σχετικὴ προκήρυξη (μιᾶς θέσης ΔΕΠ στὴ βαθμίδα τοῦ ἀναπληρωτῆ καθηγητῆ μὲ γνωστικὸ ἀντικείμενο Βυζαντινὴ Μουσικολογία), ἀφοῦ ἀποφασίστηκε στὴν κατὰ τὴν 20^ὴ Μαΐου 2009 συνέλευση τοῦ Τμήματος,  δημοσιεύθηκε τελικὰ στὸ ΦΕΚ 689/28-8-09, τ. Γ΄ (ἀριθμὸς προκήρυξης 22138/22974/6632/8-7-09), μὲ νέα δὲ αἴτησή μου (ἀπὸ 5^ης Νοεμβρίου 2009) ὑπέβαλα ἐμπρόθεσμα ὑποψηφιότητα γιὰ τὴν κατάληψή της. Τὸ Τμῆμα ὅρισε τριμελῆ εἰσηγητικὴ ἐπιτροπὴ ἀπὸ τοὺς Ἀντώνιο Ἀλυγιζάκη, Εὐστάθιο Μακρῆ καὶ Νικόλαο Μαλιάρα, οἱ ὁποῖοι καὶ ὑπέβαλαν σχετικὴ εἰσηγητικὴ ἔκθεση. Ἡ διαδικασία κρίσης τῆς ὑποψηφιότητάς μου πραγματοποιήθηκε διαρκούσης τῆς Γενικῆς Συνέλευσης τοῦ Τμήματος τῆς 7^ης Ἰουλίου 2010, κατὰ τὴν ὁποία καὶ ἐξελέγην ἀναπληρωτὴς καθηγητής (ΦΕΚ 1062/4-11-2010, τ. Γ΄).

     5. Καθηγητής

Καθηγητής πρώτης βαθμίδας ἐξελέγην τὴν Δευτέρα 28 Μαρτίου 2016. Ὁρκίστηκα στὶς 22 Ἰουλίου 2016 (Φ.Ε.Κ. διορισμού 662/Γ/13-07-2016). Στὶς 31 Ἰουλίου 2018 μετεβλήθη (κατόπιν αἰτήσεώς μου στὴ Συνέλευση τοῦ Τμήματος Μουσικῶν Σπουδών καὶ ἔγκρισής της ἀπὸ τὴν Πρυτανεία τοῦ ΕΚΠΑ) ἡ διατύπωση τοῦ γνωστικοῦ μου ἀντικειμένου, ἀπὸ “Βυζαντινὴ Μουσικολογία” σὲ “Βυζαντινὴ Μουσικολογία καὶ Ψαλτικὴ Τέχνη” (ΦΕΚ 3102/31-7-2018, τ. Β΄).

ε’. Μουσικὲς σπουδές

1. Περὶ τὴν ψαλτικὴ τέχνη

Ἀπὸ τὰ παιδικά μου χρόνια ἐπιδόθηκα -παράλληλα μὲ τὴ γενικότερη ἀναστροφὴ στὸν ἐνοριακό μου ἱερὸ ναό- στὴ διακονία τοῦ ἱεροψαλτικοῦ ἀναλογίου, ψάλλοντας «πρακτικά»· τὴν ψαλτικὴ τέχνη ἄρχισα συστηματικὰ νὰ σπουδάζω (ἀπὸ τὸ ἔτος 1980 περίπου καὶ ἐντεῦθεν) στὴν Αἴγινα, στὴν -ὑπὸ τὴν ἐπωνυμία «Ὁ ἅγιος Νεκτάριος»– Σχολὴ  Βυζαντινῆς Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως ῞Υδρας Σπετσῶν καὶ Αἰγίνης, μὲ δάσκαλο τὸν Στυλιανὸ Κρητικό.

Κατὰ τὸ ἔτος 1989 ἀπεφοίτησα ἀπὸ τὴν ἀνωτέρω Σχολή, λαβὼν «Πτυχίον Βυζαντινῆς Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς» μὲ βαθμὸ «ἄριστα μὲ διάκρισιν».

Ἀπὸ τὸ ἔτος 1987 -παράλληλα μὲ τὴν πανεπιστημιακή μου ἐκπαίδευση- συνέχισα τὶς σπουδὲς τῆς ψαλτικῆς τέχνης στὸ Ἐθνικὸ ᾿Ωδεῖο Ἀθηνῶν, ὅπου ἐνεγράφην, καταταγεὶς -κατόπιν εἰδικῶν ἐξετάσεων- στὸ πέμπτο καὶ τελευταῖο ἔτος, στὴν τάξη τοῦ μακαριστοῦ διδασκάλου Χρήστου Χατζηνικολάου.

Κατὰ τὸ ἔτος 1988 ἀπέκτησα ἀπὸ τὸ μνημονευθὲν Ὤδεῖο «Πτυχίον βυζαντινῆς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς» μὲ βαθμὸ «ἄριστα», ἐνῶ καὶ κατὰ τὸ ἔτος 1990 «Δίπλωμα βυζαντινῆς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς» μὲ βαθμὸ «ἄριστα μὲ διάκριση».

Καθοριστικὴ γιὰ τὴ σπουδὴ καὶ οὐσιαστικὴ γνώση τῆς ψαλτικῆς τέχνης ὑπῆρξε ἡ μαθητεία καὶ ὅλη ἀναστροφή μου περὶ τὸν καθηγητὴ Γρηγόριο Στάθη· τόσο στὸ πλαίσιο τῶν πανεπιστημιακῶν του μαθημάτων, ἢ τῶν -κατὰ τὶς δοκιμὲς τοῦ χοροῦ ψαλτῶν «Οἱ μαΐστορες τῆς ψαλτικῆς τέχνης– διδασκαλιῶν του, ὅσο καὶ σὲ πλέον προσωπικό ἐπίπεδο, πολύωρες -συνήθως- συζητήσεις «ὑποδαύλιζαν» συνεχῶς τὸν ἐγγενῆ πόθο μου πρὸς ἀρτιότερη πάντοτε καὶ πολυπρισματικὴ καὶ ἱστορικὰ τεκμηριωμένη προσέγγιση τοῦ πρακτικοῦ καὶ θεωρητικοῦ μέρους τῆς ἱερῆς αὐτῆς τέχνης καὶ ἐπιστήμης καὶ ἔθεταν τὶς στέρεες βάσεις γιὰ τὴν «μετ᾿ ἐπιστήμης» μελλοντικὴ περὶ αὐτὴν ἐνασχόλησή μου.

2. Περὶ τὴ δημώδη μουσικὴ καὶ τὰ παραδοσιακὰ μουσικὰ ὄργανα

Κατὰ τὴν πενταετία 1987-1992 ἐφοίτησα ἐπιμελῶς στὴ Σχολὴ Ἐθνικῆς  Μουσικῆς τοῦ «Συλλόγου πρὸς διάδοσιν τῆς ἐθνικῆς ἡμῶν μουσικῆς», προεδρευομένου τότε ὑπὸ τοῦ νῦν μακαριστοῦ διδασκάλου Σίμωνος Ἰ.Καρά, μυηθεὶς πέρα τῆς ψαλτικῆς καὶ στὰ ἐθνικὰ δημώδη ἄσματα [9].

Κατὰ τὴν ἴδια πενταετία (1987-1992) ἀσχολήθηκα συστηματικὰ μὲ τὴν ἐκμάθηση τοῦ παραδοσιακοῦ μουσικοῦ ὀργάνου σαντοῦρι, μαθητεύσας πρὸς τοῦτο κοντὰ στὸν μεγάλο δεξιοτέχνη τοῦ εἴδους (μακαριστὸ ἤδη) Ἀριστείδη Μόσχο, στὸ Λαϊκὸ Σχολεῖο Παραδοσιακῆς Μουσικῆς ποὺ ὁ ἴδιος διηύθυνε [10].

3. Περὶ ἄλλα εἴδη μουσικῆς

Κατὰ τὴν περίοδο τῶν γυμνασιακῶν μου σπουδῶν, στὴν Αἴγινα, ἐπιδόθηκα στὴ σπουδὴ τοῦ κλειδοκυμβάλου καὶ προχώρησα ὣς τὰ μέσα περίπου τῶν προκαταρκτικῶν τάξεων τῆς σχετικῆς διδασκαλίας· σύντομα, ὅμως, ἐγκατέλειψα τὴ συγκεκριμένη σπουδή, ἀφοσιωθεὶς ἐξ ὁλοκλήρου στὴν ψαλτικὴ καὶ τὴν παραδοσιακὴ μουσική.

Τὶς ἐπὶ τῆς εὐρωπαϊκῆς λεγομένης μουσικῆς σπουδές μου συνέχισα κατὰ τὴν περίοδο τῆς μαθητείας μου στὸ Ἐθνικὸ Ὠδεῖο Ἀθηνῶν, ὅπου ἐπὶ τριετίαν παρακολούθησα συστηματικὰ καὶ διεξῆλθα ἐπιτυχῶς τὰ σχετικὰ μαθήματα θεωρίας τῆς εὐρωπαϊκῆς μουσικῆς, Solfège καὶ ἁρμονίας.

Κατὰ τὴ διετία 1990-1992 συμμετεῖχα στὸ ἐπιδοτούμενο ἀπὸ τὴν -τότε- Ε.Ο.Κ. ἐκπαιδευτικὸ σεμινάριο «Χρόαι· ἰχνηλασία στὴν παραδοσιακὴ μουσικὴ μὲ τὴ βοήθεια τῆς τεχνολογίας», ποὺ διοργάνωσε τὸ Κέντρο Σύγχρονης Μουσικῆς ἔρευνας (Κ.ΣΥ.Μ.Ε), ὅπου -ἐκτὸς τῆς παραδοσιακῆς μουσικῆς καὶ τῆς ψαλτικῆς τέχνης- ἡ σχετικὴ ἐκπαίδευση ἀναφερόταν καὶ στὴν ἀραβοπερσικὴ λεγομένη μουσική, τὶς ποικίλες παραμέτρους τῆς δυτικῆς μουσικῆς, τὴν ἱστορία τῆς τέχνης καὶ τὴ γενικότερη χρησιμότητα τῆς σύχρονης τεχνολογίας γιὰ τὴν καλύτερη προσέγγιση καὶ ἀνάδειξη καὶ ἀξιοποίηση τῶν συγκεκριμένων μουσικῶν συστημάτων [11].

Κατὰ τὸ ἔτος 1992-1993 συμμετεῖχα ἐπίσης σὲ ἐπιδοτούμενο σεμινάριο γιὰ τὴν διεύθυνση -παιδικῆς κυρίως- χορωδίας- καὶ τὴ γενικότερη ἐκπαίδευση ἐπὶ τῶν μουσικοπαιδαγωγικῶν συστημάτων Orff καὶ Codaly, ποὺ διοργάνωσε ἡ παιδικὴ χορῳδία Ἁγ. Εὐθυμίου Κερατσινίου».

ς’. Λοιπὲς σπουδές

Κατὰ τὰ ἔτη 1987-1990 παρακολούθησα συστηματικὰ τὰ σεμινάρια ἑλληνικῆς παλαιογραφίας τοῦ Μορφωτικοῦ Ἱδρύματος τῆς Ἐθνικῆς Τραπέζης τῆς Ἑλλάδος, μὲ δάσκαλο τὸν Ἀγαμέμνονα Τσελίκα.

ζ’. Πρωτογενὴς ἐρευνητικὴ δραστηριότητα (ἐνδεικτικὲς μνεῖες) 

• Κατὰ τὰ φοιτητικά μου χρόνια συμμετεῖχα στὸ ὠφελιμώτατο ἐρευνητικὸ πρόγραμμα «Λημματογράφησις τῶν μουσικῶν ἀρκτικῶν τῆς βυζαντινῆς καὶ μεταβυζαντινῆς μελοποιίας», ποὺ διοργάνωσε στὸ Τμῆμα Ποιμαντικῆς τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν ὁ κ. Γρηγόριος Στάθης (ὡς ἀναπληρωτὴς τότε καθηγητὴς), ἀπὸ τὸ ὁποῖο ἀπεκόμισα χρησιμώτατη ὄντως ἐμπειρία, τόσο γιὰ τὴν πρώτη γνώση τῶν βασικῶν βυζαντινῶν καὶ μεταβυζαντινῶν μουσικῶν κωδίκων, ὅσο καὶ γιὰ τὴν εὐρύτερη ἐποπτεία στὶς πλέον σημαντικὲς ἐπώνυμες μουσικὲς δημιουργίες τῆς ἴδιας χρονικῆς περιόδου.
• Τὸ θέρος τοῦ ἔτους 1990, προσκληθεὶς ἀπὸ τὴν ὑπεύθυνη τοῦ Ἱστορικοῦ καὶ Λαογραφικοῦ Μουσείου Δήμου Αἴγινας Παναγῆ καὶ Ἑλένης Ἠρειώτη κ. Γωγὼ Κουλικούρδη, συμμετεῖχα -μαζὶ μὲ τὴν ἐξονομασθεῖσα ἱστορικὸ τοῦ νησιοῦ- στὴν ἀναλυτικὴ καταγραφὴ καὶ τελικὴ ταξινόμηση τῆς βιβλιοθήκης τοῦ μνημονευθέντος Ἱδρύματος, ὅπου -σημειωτέον- πέρα τῶν πολλῶν καὶ ποικίλων ἐντύπων βιβλίων ἀπόκεινται καὶ τὰ σπουδαιότατα γιὰ τὴν αἰγινητικὴ ἱστορία καὶ λαογραφία χειρόγραφα κατάλοιπα τοῦ Σχολάρχη Παναγῆ Ἠρειώτη καὶ τῆς κόρης τοῦ Πολύμνιας Ἠρειώτου-Θωμάκου. Ἀπὸ δὲ τῆς συστάσεως τοῦ συγκεκριμένου Ἱδρύματος ὡς νομικοῦ προσώπου ἰδιωτικοῦ δικαίου, μετεῑχα στὸ Διοικητικὸ Συμβούλιο αὐτοῦ [12].
• Κατὰ μῆνα Μάρτιο τοῦ ἔτους 1991 συμμετεῖχα σὲ ἐρευνητικὴ ὁμάδα τριῶν φοιτητῶν, ὑπὸ τὸν καθηγητὴ Γρ.Θ.Στάθη, μὲ τὴν ὁποία καταγράψαμε καὶ ταξινομήσαμε τὸ τμῆμα τῶν ἐντύπων βιβλίων τῆς μουσικῆς βιβλιοθήκης Κωνσταντίνου Ἀ.Ψάχου [13]. Ἀργότερα, κατὰ μῆνα Φεβρουάριο τοῦ ἔτους 1996 ὁρίσθηκα ὡς μέλος τῆς τριμελοῦς ἐπιτροπῆς γιὰ τὴν ἐκ μέρους τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν παραλαβὴ τῆς ἐν λόγῳ βιβλιοθήκης [14].
• Κατὰ μῆνες Ἰούνιο καὶ Σεπτέμβριο τοῦ ἔτους 1994 συμμετεῖχα ἐνεργὰ (στὸ πλαίσιο τῆς εὐρύτερης παρὰ τὸν καθηγητὴ Γρ.Θ.Στάθη μαθητείας μου) σὲ δύο ἀποστολὲς καταλογογράφησης χειρογράφων μουσικῶν κωδίκων στὴν Ἱερὰ Μονὴ Ἰβήρων τοῦ Ἁγίου ὄρους, κατὰ τὶς ὁποῖες ἀπέκτησα ἀπροσμέτρητη «μουσικολογικὴ» ὠφέλεια καὶ κυρίως ἄμεση ἐμπειρία γιὰ τὴ μέθοδο ἀναλυτικῆς καταλογογράφησης μουσικῶν κωδίκων. Σημειώνω, γιὰ τὴν ἱστορία τοῦ πράγματος, ὅτι οἱ συγκεκριμένες ἀποστολὲς ἐνετάσσοντο στὸ πλαίσιο τῆς ἑτοιμασίας τοῦ τετάρτου τόμου τοῦ σχετικοῦ καταλόγου Γρ. Θ. Στάθη, Τὰ Χειρόγραφα Βυζαντινῆς Μουσικῆς-Ἅγιον ὄρος […], ἡ δὲ μνημονευθεῖσα ἐνεργὸς συμμετοχὴ τοῦ ὑποφαινόμενου ἀφοροῦσε στὴν πλήρη καταλογογράφηση ἑξήντα περίπου χειρογράφων μουσικῶν κωδίκων [15]. Τῶν ἐν λόγῳ ἀποστολῶν εἶχε προηγηθεῖ μιὰ πρώτη διερευνητικὴ ἀποστολή, κατὰ μῆνα Σεπτέμβριο τοῦ 1992 [16].

[1] Βλ. γιὰ παράδειγμα τὴν ὑμναγιολογικὴ ἐργασία, Μελετίου τοῦ Συρίγου, Ἀνέκδοτος Ἀκολουθία πρὸς τιμὴν ἁγίου Ἰγνατίου τοῦ Ὁμολογητοῦ, Ἀθῆναι 1996. [Γιὰ τὴν ἱστορία τοῦ πράγματος, σημειώνω ὅτι -πρὸς τοῖς ἄλλοις- ἀνέκδοτη παραμένει ἀκόμη καὶ ἡ (μουσικολογικοῦ καὶ καινοδιαθηκικοῦ ἐνδιαφέροντος) μελέτη μου, Οἱ ὅροι «ὕμνος, ψαλμὸς καὶ ὠδὴ» στὴν Καινὴ Διαθήκη. Σχόλιο στὰ χωρία: Ἐφεσ. ε΄, 18-20 καὶ Κολοσ. γ΄, 16, ποὺ κατὰ τὸ ἔτος 1993 ὑποβλήθηκε σὲ σχετικὸ μάθημα τοῦ μακαριστοῦ καθηγητοῦ Ἰωάννου Παναγοπούλου].

[2] Βλ. ΦΕΚ, τεῦχος παράρτημα, ἀρ. φύλλου 65, 5 Νοεμβρίου 1998, σσ. 761-762 (ὑπουργικὴ ἀπόφαση Β2/3982/23-10-1998)

[3] Συγκεκριμένα τοὺς ἑξῆς· Γρηγόριο Στάθη / Γεώργιο Ἀμαργιανάκη / Χαράλαμπο Σπυρίδη / Ἀπόστολο Κώστιο / Λάμπρο Λιάβα / Παῦλο Κάβουρα / Αἰκατερίνα Ρωμανοῦ / Νικόλαο Μαλιάρα / Γεώργιο Ζερβό / Ἰωάννη Παπαθανασίου / Στυλιανὸ Ψαρουδάκη.

[4] Δημοσιεύθηκε στὸ ΦΕΚ, τεῦχος νομικῶν προσώπων δημοσίου δικαίου, ἀρ. φύλλου 127, 12 Αὐγούστου 1999, σ. 989.

[5] Βλ. ΦΕΚ, τ. Παράρτημα, ἀρ. φύλλου 158, 20 Αὐγούστου 2003, σσ. 1211-1212.

[6] Συγκεκριμένα τοὺς ἑξῆς: Γρηγόριο Στάθη / Ἀντώνιο Ἀλυγιζάκη / Ἰωάννη Παπαθανασίου / Ὀλυμπία Φράγκου-Ψυχοπαίδη / Χαράλαμπο Σπυρίδη / Ἴωνα Ζῶτο / Παῦλο Κάβουρα / Λάμπρο Λιάβα / Αἰκατερίνα Ρωμανοῦ / Νικόλαο Μαλιάρα / Γεώργιο Ζερβό.

[7] Δημοσιεύθηκε στὸ ΦΕΚ, τεῦχος νομικῶν προσώπων δημοσίου δικαίου, ἀρ. φύλλου 164, 15 Ἰουλίου 2004, σ. 1201.

[8] Πρβλ. καὶ Τὸ Καποδιστριακό. Δεκαπενθήμερη ἔκδοση τοῦ Ἐθνικοῦ καὶ Καποδιστριακοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, ἔτος Γ΄, ἀρ. φύλλου 51, Τετάρτη 15 Σεπτεμβρίου 2004, σ. 11.

[9] Παράλληλα συμμετεῖχα καὶ στὶς παντοῖες ἐκδηλώσεις τοῦ Συλλόγου, δηλαδὴ τὶς λατρευτικὲς συνάξεις ποὺ κατὰ καιροὺς ἐτελοῦντο στὸ παρεκκλήσιο τοῦ Συλλόγου καὶ τὸ κατ᾿ ἔτος τελούμενο Ἐθνικὸν Μνημόσυνον τῆς Ἁλώσεως τῆς Κωνσταντινουπόλεως, στὸ ὁποῖο ἔλαβα μέρος (ὡς μέλος τῆς χορῳδίας τοῦ Συλλόγου) κατὰ τὰ ἔτη 1990-1991 καὶ 1992· σημειωτέον ὅτι ἡ σχετικὴ ἐκδήλωση τοῦ ἔτους 1992 ἀναμεταδόθηκε μαγνητοσκοπημένη καὶ ἀπὸ τὴν Ἑλληνικὴ Τηλεόραση 2.

[10] Γιὰ τὶς λοιπὲς δραστηριότητες καὶ τὴ γενικότερη συμμετοχή μου στὶς ποικίλες ἐκδηλώσεις τοῦ Λαϊκοῦ Σχολείου Παραδοσιακῆς Μουσικῆς γίνεται ἰδιαίτερος λόγος σὲ ἄλλο σημεῖο τῆς παρούσας ἱστοσελίδας. Ἂς σημειωθεῖ ἐδῶ, γιὰ τὴν ἱστορία τοῦ πράγματος, ὅτι κατὰ τὴν ἴδια χρονικὴ περίοδο ἀσχολήθηκα -κατὰ βραχυχρόνια διαστήματα- καὶ μὲ τὴν ἐκμάθηση λοιπῶν παραδοσιακῶν μουσικῶν ὀργάνων· συγκεκριμένα, στὸ Λαϊκὸ Σχολεῖο Παραδοσιακῆς Μουσικῆς τοῦ Ἀριστείδη Μόσχου διδάχθηκα τὶς βασικὲς ἀρχὲς ὀργανοχρησίας τοῦ λαούτου καὶ τοῦ τουμπελεκίου (κρουστῶν), ἐνῶ στὴ Σχολὴ Ἐθνικῆς Μουσικῆς τοῦ Σίμωνος Καρὰ παρακολούθησα μαθήματα κλαρίνου κοντὰ στὸν δεξιοτέχνη Χαράλαμπο Γιαννόπουλο. Ἀπὸ τὰ παραπάνω ὄργανα περισσότερο ἐξήσκησα τὸ κλαρίνο (μὲ τὸ ὁποῖο ἔπαιξα καὶ σὲ ὁρισμένες ἐκδηλώσεις στὴν Αἴγινα), ἀλλὰ σύντομα στράφηκα ἀποκλειστικὰ πρὸς τὸ σαντοῦρι διατηρώντας γιὰ τὰ ὑπόλοιπα μιὰν ψιλὴ ἁπλῶς γνώση ὀργανοχρησίας.

[11] Κατὰ τὸ πέρας τοῦ συγκεκριμένου σεμιναρίου ἑτοίμασα -μετὰ σχετικὴ ἔρευνα- καὶ παρέδωκα στοὺς ὑπεύθυνους τὶς ἀκόλουθες τρεῖς ἐργασίες βυζαντινομουσικολογικοῦ περιεχομένου:

• Δανιὴλ Πρωτοψάλτου (+1789). Πολυέλεος Δοῦλοι, Κύριον εἰς ἦχον τέταρτον ἅγια· πίναξ συγκριτικὸς δεικνύων τὴν ἀνάλυσιν τῶν σημαδίων τῆς ψαλτικῆς τέχνης παρὰ τῶν διδασκάλων Γρηγορίου Πρωτοψάλτου καὶ Χουρμουζίου Χαρτοφύλακος.

Συνημμένα ὑποβλήθηκε καὶ φωνοταινία μὲ πλήρη τὸν ἐν λόγῳ πολυέλεο τοῦ Πρωτοψάλτου Δανιὴλ ψαλλόμενο ἀπὸ τὸν Πρωτοψάλτη τοῦ μητροπολιτικοῦ Ναοῦ Ρόδου κ. Δημήτριο Παπαϊγνατίου -μαθητὴ τοῦ μικρασιάτη μουσικοδιδασκάλου Εὐαγγέλου Μουτάφη-, τὸν ὁποῖο σὲ εἰδικὴ ἀποστολή μου στὴ Ρόδο φωνογράφησα ἐπὶ τούτῳ.

• Δανιὴλ Πρωτοψάλτης τῆς τοῦ Χριστοῦ Μεγάλης Ἐκκλησίας (+ 1789). Ἡ ζωὴ καὶ τὸ ἔργο του.
• Κοινωνικὸν ἀποστολικόν, Εἰς πᾶσαν τὴν γῆν, Παναγιώτου τοῦ νέου Χρυσάφη καὶ Πρωτοψάλτου καὶ ἡ σύντμησις αὐτοῦ ὑπὸ Ἀντωνίου ἱερέως καὶ Οἰκονόμου τῆς τοῦ Χριστοῦ Μεγάλης Ἐκκλησίας. Πίναξ συγκριτικός.

Συνημμένα ὑποβλήθηκε καὶ φωνοταινία, ὅπου ἀμφότερα τὰ μνημονευθέντα Κοινωνικὰ ψάλλονται ἀπὸ τὸν ὑποφαινόμενο.

[12] Ὁ  ὀργανισμὸς λειτουργίας τοῦ μνημονευθέντος νομικοῦ προσώπου δημοσιεύθηκε στὸ ὑπ᾿  ἀριθμ. 659/1997 ΦΕΚ· σύμφωνα μὲ τὸ ἄρθρο 5 (παράγρ. 1γ) στὸ διοικητικὸ συμβούλιο μετεῑχε ἕνας ἐκπρόσωπος τοῦ αἰγινητικοῦ Συλλόγου πρὸς διάσωση τῆς πολιτιστικῆς μας κληρονομιᾶς καὶ παράδοσης, ὡς τέτοιος δὲ ἐξαρχῆς προκρίθηκε (πρᾶξις 9/4-4-1998 τοῦ Συλλόγου) ὁ ὑποφαινόμενος, ὑπὸ τὴν ἰδιότητά μου ὡς προέδρου τοῦ ἀνωτέρω σωματείου.

[13] Τὰ ὑπόλοιπα δύο μέλη τῆς συγκεκριμένης ὁμάδας ἀποτελοῦσαν οἱ ὁμότεχνοι φίλοι Δημήτριος Μπαλαγεῶργος καὶ Φλώρα Κρητικοῦ. Γιὰ τὴν ἱστορία τοῦ πράγματος σημειώνω ὅτι συνολικὰ ἐργαστήκαμε στὴ οἰκία Ψάχου ἕξι ἠμέρες (1/2/5/9/11 καὶ 15 Μαρτίου 1991), ὅπου καταγράψαμε καὶ ταξινομήσαμε χίλιους τριακόσιους (1.300) περίπου τόμους ἐντύπων μουσικῶν ἢ μὴ βιβλίων.

[14] Ὁ ἐν λόγῳ ὁρισμὸς μοῦ κοινοποιήθηκε διὰ τοῦ ὑπ᾿ἀριθμ. 8612/9-2-1996 ἐγγράφου τοῦ τότε πρυτάνεως κ. Πέτρου Γέμπτου· ἡ συσκευασία καὶ παραλαβὴ τῆς βιβλιοθήκης πραγματοποιήθηκε κατὰ τὴν 20^η καὶ 21^η Φεβρουαρίου τοῦ ἔτους 1996, ὁπότε συνυπέγραψα -μαζὶ μὲ τὰ δύο λοιπὰ μέλη της ἐπιτροπῆς παραλαβῆς, τοὺς καθηγητὲς Γρ.Θ.Στάθη καὶ Γεώργιο Ἀμαργιανάκη– καὶ τὸ σχετικὸ πρωτόκολλο παραδόσεως καὶ παραλαβῆς τῆς βιβλιοθήκης. Βλ. καὶ Γρ.Θ.Στάθη, «Ἡ μουσικὴ βιβλιοθήκη Κ.Ἀ.Ψάχου», Ἀθηνά. Διμηνιαῖο ἐνημερωτικὸ δελτίο τοῦ Ἐθνικοῦ καὶ Καποδιστριακοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, τεῦχος 4, Ἀπρίλιος 1997, σ. 18.

[15] Πρβλ. καὶ ὅσα σημειώνονται σχετικὰ στὸ προοίμιο τῆς μελέτης μου, Ἡ  ψαλτικὴ τέχνη στὴν Αἴγινα.1. Εὐάγγελος Χ.Μαρίνης (1890-1977), Ἀθῆναι 1995, σσ. 9-10. Βλ. τώρα καὶ Γρ. Θ. Στάθη, Τὰ Χειρόγραφα Βυζαντινῆς Μουσικῆς-Ἅγιον Ὄρος […], τόμος Δ’, Ἀθῆναι 2015, σσ. μγ’-με’.

[16] Ἡ ἐν λόγῳ ἀποστολὴ περιελάμβανε -ἐκτὸς τῶν ἄλλων- ἐπισκέψεις στὶς ἱερὲς μονὲς Σίμωνος Πέτρας, Παύλου, Κουτλουμουσίου, Βατοπαιδίου καὶ Ἰβήρων. Γιὰ τὴν παραμονὴ στὴν τελευταία μονὴ πρβλ. καὶ Γρ.Θ.Στάθη, «Ἀντίλογος ῾ἐν καμίνῳ᾿», ἄρθρο στὴν ἐφημερίδα Κυριακάτικη Ἐλευθεροτυπία, 7 Φεβρουαρίου 1993, σ. 43.