Μέγαρο Μουσικῆς Ἀθηνῶν: Παράσταση Μουσικὲς στὰ ἴχνη τοῦ Ἐλ Γκρέκο: Κρήτη – Βενετία – Τολέδο_27.11.2014

Μέγαρο Μουσικῆς Ἀθηνῶν: Παράσταση Μουσικὲς στὰ ἴχνη τοῦ Ἐλ Γκρέκο: Κρήτη – Βενετία – Τολέδο

Η συναυλία – αφιέρωμα με αφορμή τα 400 χρόνια από τον θάνατο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου,  παρακολουθεί μουσικά το ταξίδι του από την μεταβυζαντινή Κρήτη, στη Βενετία της Αναγέννησης και από εκεί στο Τολέδο.  Ένας ηχητικός πίνακας που αναπαριστά το μουσικό περιβάλλον της εποχής και των τόπων όπου έζησε και ζωγράφισε ο μεγάλος Κρητικός.  Το ρεπερτόριο της συναυλίας παρακολουθεί μουσικά το ταξίδι του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου από την μεταβυζαντινή Κρήτη, στη Βενετία της πρώιμης αναγέννησης και από εκεί στο Τολέδο. Περιλαμβάνει έργα Κρητών μελουργών, μεταβυζαντινά δημώδη άσματα, αναγεννησιακή μουσική από την Ιταλία και την Ισπανία, καθώς και συνθέσεις μελών του μουσικού σχήματος εμπνευσμένες από το έργο και τη διαδρομή του μεγάλου ζωγράφου.

Ιδιαίτερη μνεία οφείλεται στο τραγούδι Εις υψηλά βουνά, εις όρον χιονισμένον. Αποτελεί μία άγνωστη εκδοχή του γνωστού ριζίτικου Σε ψηλό βουνό, σε ριζιμιό χαράκι και παρουσιάζεται σε πρώτη εκτέλεση. Η μοναδικότητα του τραγουδιού έγκειται στο γεγονός ότι αυτό σώζεται με καταγεγραμμένη τη μουσική του σε βυζαντινή σημειογραφία, τη γνωστή και ως βυζαντινή παρασημαντική, σε ένα χειρόγραφο της Ι. Μ. Ξηροποτάμου που χρονολογείται από τις αρχές του 17ου αι.:

Εις υψηλά βουνά, εις όρον χιονισμένον

Κάθεται ν-αϊτός στα χόνια μαργωμένος

Και περικαλεί τον ήλιο ν’ ανατείλει.

“Ήλιε μου ανέτειλε να λειώσουσιν τα χιόνια,

πως εμάργωσα δεν ημπορώ πετάξω.”

Το γεγονός ότι διασώζεται και η μουσική του τραγουδιού και όχι μόνο οι στίχοι του, μας επιτρέπει να το ακούσουμε όπως θα τραγουδιόταν πριν από τετρακόσια περίπου χρόνια, την εποχή του Γκρέκο δηλαδή. Η εξήγησή του στη νέα μουσική σημειογραφία οφείλεται στον Θωμά Αποστολόπουλο, Επ. Καθηγητή του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Γέννημα της Κρήτης ο Αθανάσιος (ο τουπίκλην Μαργούνιος), εξέχουσα εκκλησιαστική προσωπικότητα (από Τορνόβου και Ανδριανουπόλεως Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως –ως Αθανάσιος ο Ε΄– κατά τα έτη 1709-1711), αν και χρονικά μεταγενέστερος του Δομήνικου, συμπυκνώνει  στην παράλληλη ευδόκιμη (και εν πολλοίς άγνωστη) καλλιτεχνική του δραστηριότητα χαρακτηριστικά ανάλογα εκείνης του Θεοτοκόπουλου: εσωτερική ανησυχία, διάχυτη ευαισθησία, γόνιμη (συμβολική και πραγματική) περιπλάνηση, απροϋπόθετη ώσμωση των καθ’ ημάς προς τα θύραθεν.  Η σύνθεσή του που ακούγεται εδώ [τμήμα κρατήματος από μελοποιημένο σε ήχο τέταρτο πολυχρονισμό «εις τον άγιον Μπρούσης» (εξήγηση Χουρμουζίου Χαρτοφύλακος, ΜΠΤ 704, φφ. 283^v-286^r)] αποτελεί λαμπρό  κάτοπτρο των παραπάνω καλλιτεχνικών αρετών και δεξιοτήτων του: αναπτύσσεται με καταιγιστικά αλληλοδιάδοχους μοτιβικούς σχηματισμούς σε τρία πρωτογενή (και τρισσώς, δευτερευόντως, επαναλαμβανόμενα) μελωδικά επίπεδα, που μοιάζει εδώ να υπομιμνήσκουν μυστικά (αλλά και υπερβατικά) τις ισάριθμες εστίες των ταξιδιωτικών περιπλανήσεων του περιώνυμου συμπατριώτη του.